1. Nedir?
Plastik, fosil yakıtlardan (petrol, gaz) üretildiği için insan sağlığına zararlıdır, sosyal adaletsizliği artırır, çevreyi tahrip eder ve biyolojik çeşitliliği yok eder.
“Plastik Vücudumuzda”
Dünyamız kullan-at (tek kullanımlık) plastikler tarafından istila ediliyor. Çöplerde biriken, günlük hayatta sokakta görmeye alıştığımız plastikler her yerde. Orman, deniz kıyısı gibi ücra doğa alanlarında bile sıkça karşımıza çıkıyor. Öyle ki yediğimiz yiyeceklerde, soluduğumuz havada, içtiğimiz suda ve hatta organlarımızda, kanımızda bile plastiğe rastlandı. Üretiminden imhasına kadar geçen yaşam döngüsünde yarattığı tahribatla plastik, iklim krizini de körüklüyor.
Plastik kirliliğinin çevremize, sağlığımıza ve gezegene verdiği zararlara dur demek için hemen harekete geçmemiz gerek. Bu da plastik musluğunu kısmamız demek. Bu amaçla küresel çapta hukuken bağlayıcı bir anlaşmaya ihtiyaç var: Küresel Plastik Anlaşması!
UNEA (Birleşmiş Milletler Çevre Kurulu) 5.2 toplantısından “plastik musluğu” enstalasyonu.
Mart 2022’de UNEA (Birleşmiş Milletler Çevre Kurulu) 5.2 toplantısı sonucunda çıkan kararla, plastik kirliliğinin tüm yaşam döngüsünü ele alan yasal olarak bağlayıcı Küresel Plastik Antlaşması için Hükümetlerarası Uluslararası Müzakereler (INC) süreci başladı.
2. Neden önemli?
Plastiğin üretilmesi için petrol ve gazı toprağın altından çıkarmakla başlayan, kullanılıp atıldığı ve imha edildiği ana kadar olan tüm yaşam döngüsü doğal kaynaklara ve iklime zarar veriyor. Gerçek şu ki, plastiğin %99’u fosil yakıtlardan üretiliyor.
Küresel ısınmayı 1,5 derecenin altında tutabilmek plastik kirliliği ile mücadele etmeden mümkün değil. Bu mücadele de bazı radikal kararlar almayı ve bunları küresel düzeyde uygulamaya koymayı gerektiriyor.
Küresel Plastik Antlaşması, 1.5 derece limitini aşmamak, sağlığımızı, haklarımızı ve gezegenimizi korumak için plastik üretimini 2040 yılına kadar en az %75 oranında azaltmayı amaçlamalı.
Tüm bunlar, uluslararası hükümetler düzeyinde bir mücadele, karar alıp uzlaşma ve uygulama demek. Aksi halde ulusal ve bölgesel çabalar gezegenimizi korumaya yetmeyecek.
Bu amaçla küresel çapta hukuken bağlayıcı bir anlaşmaya ihtiyaç var. Küresel Plastik Anlaşması da amacına ulaşacak düzeyde radikal hedeflerle ve tüm hükümetler için bağlayıcı olursa tam bu işlevi görecek bir anlaşma. Bu yanıyla da kaçırılmaz bir fırsat!
3. Ne aşamada?
Birleşmiş Milletler Çevre Programı, bu yıl eylül ayında üçüncüsü gerçekleşecek INC’de görüşülmek üzere Küresel Plastik Anlaşması’nın Sıfır Taslağını yayınladı. Taslak plastik üretimini ve kullanımını azaltmak için gerekli hükümleri içerse de plastikle mücadele edebilmek için hükümetlerin daha iddialı bir anlaşma için müzakere etmeleri şart.
Müzakerelerin ilki (INC1), 2022 Kasım’da Uruguay’da gerçekleşti. Tatmin edici kararlar çıkmasa da birinci INC’ de kullanılan dilin büyük bir kısmı plastik kirliliğine ilişkin bir söylem değişikliğini yansıtıyordu. Müzakerelere katılan birçok hükümet delegasyonu insan sağlığı risklerine, plastik kirliliğinin tüm yaşam döngüsü boyunca ele alınmasına, kayıt dışı atık sektörünün rolüne ve kirletenlerin ödeme yapması gerektiğine atıfta bulundu.
İkinci INC geçtiğimiz mayısta Paris’te gerçekleşti. Pek çok ülke plastik üretiminin azaltılması ve yeniden kullanım tedbirlerinin alınması çağrısında bulunurken, diğerleri yeniden kullanım ekonomisine geçişte adil bir geçişin gerekliliğini ve bu sürece yerel bilginin de dahil edilmesinin önemini kabul etti. Bunlarla birlikte bir sonraki müzakerelerden önce plastik anlaşmasının ilk taslağının hazırlanması kararı olumlu gelişmelerdi.
Greenpeace, sanatçı ve aktivist Benjamin Von Wong ile birlikte, Küresel Plastik Anlaşması’nın tek kullanımlık plastik üretimini ve kullanımını durdurması gerektiğine dair net bir mesaj vermek üzere Seine Nehri kıyısında #PerpetualPlastic Machine adlı 5 metrelik bir sanat enstalasyonunun açılışından
4. Nasıl olmalı?
Plastik kirliliğinin yarattığı tahribata son vermek için Küresel Plastik Anlaşması’na ihtiyaç var.
Güçlü bir plastik anlaşması için:
1. Plastik üretimi ve kullanımı kısıtlanmalı,
2. Plastik üretiminde kullanılan petrol ve gazın toprak altında kalması sağlanmalı,
3. Tek kullanımlık plastikler yasaklanmalı; yeniden doldurulabilir ve yeniden kullanılabilir seçeneklere odaklanılmalı,
4. Çevreyi kirleten şirketler sorumlu tutulmalı,
5. Plastik üretiminde, kullanımında, ithalatı ve ihracatında tam şeffaflık talep edilmeli,
6. Plastik krizini körükleyen zengin ülkelerin bu krizden çıkışta yoksul ülkeleri desteklemesi sağlanmalı,
7. Atık toplama dahil, etkilenecek işçiler için adil bir geçiş garanti altına alınmalıdır.
5. Sıradaki adım ne?
Bugüne kadar gerçekleşen Hükümetlerarası Uluslararası Müzakereler sayesinde önümüzdeki büyük mücadelenin bir ön izlemesini görmüş olduk. Plastiğin geleceği ayrılmaz bir şekilde fosil yakıtların geleceğine bağlı ve endüstri bunun tamamen farkında.
Bu yüzden 13-19 Kasım 2023 tarihleri arasında Kenya’nın Nairobi kentinde yapılacak üçüncü INC toplantısı kritik bir dönemeç. Hükümetlerin üçüncü INC toplantısında Sıfır Taslağını kabul etmeleri ve daha fazla gecikmeden yetersiz kalan maddeler üzerinde müzakerelere başlamaları gerekiyor. Kontrolsüz plastik üretimine ve kullanımına son verecek ve nihayet plastik çağını sona erdirecek güçlü ve iddialı bir Küresel Plastik Antlaşması’na acilen ihtiyacımız var.
Üçüncü kez toplanan INC’de fosil yakıt endüstrisinin anlaşmayı zayıflatmasını önlemek ve göstermelik taahhütler vermek isteyen hükümetlere/ülke temsilcilerine rağmen güçlü bir anlaşma çıkarmak lazım. Bunun yolu da güçlü bir plastik anlaşmasını savunmaktan geçiyor. Plastiksiz Gelecek için mücadelemize sen de katıl, kampanyamıza bir imza da sen ver!