Rozpoczęte w 2013 r. działania australijskiej spółki Balamara mające na celu uruchomienie kopalni węgla kamiennego w Lubelskim Zagłębiu Węglowym, w sąsiedztwie Poleskiego Parku Narodowego, nabierają tempa. Grupa ekspertów z Centrum Ochrony Mokradeł podsumowała wiedzę o różnorodności biologicznej torfowisk parku i jego okolic, zagrożonych działalnością planowanej kopalni, oraz oceniła potencjalne szkody w środowisku przyrodniczym mogące nastąpić w wyniku jej uruchomienia. Z analizy wynika, że zagrożone zniszczeniem są bagna objęte największą możliwą ochroną prawną i zasiedlane przez bardzo rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Wydobycie węgla na tym obszarze jest sprzeczne z powszechnie uznaną koniecznością spowolnienia kryzysu klimatycznego i ograniczania jego skutków, również ze względu na rolę zagrożonych mokradeł w bilansie gazów cieplarnianych i lokalnym obiegu wody.
Na Polesiu, w tym w granicach i w otoczeniu Poleskiego Parku Narodowego, chroniącego m.in. dobrze zachowane obszary mokradłowe, znajdują się bogate złoża węgla kamiennego. Od lat 70. XX w. funkcjonuje tu kopalnia Bogdanka, a kolejny inwestor, australijska spółka Balamara, jest o krok od uzyskania decyzji środowiskowej na budowę kolejnej kopalni, położonej znacznie bliżej granic parku, w gminie Hańsk. Wydobycie ma być prowadzone bezpośrednio obok części parku narodowego, która chroni dwa torfowiska zachowane stanie zbliżonym do naturalnego – Bagno Bubnów i Bagno Staw. Bagno Bubnów i Ostoja Poleska to obszary Natura 2000 chronione prawem Unii Europejskiej. Przed wydaniem jakiegokolwiek zezwolenia na wydobycie węgla na tym obszarze należy przeprowadzić kompleksową ocenę oddziaływania na środowisko. Brak takiej oceny może skutkować naruszeniem prawa unijnego.
Eksperci z Centrum Ochrony Mokradeł, działając we współpracy z europejskim oddziałem organizacji Wetlands International, przygotowali raport, w którym zebrali dane naukowe o przyrodzie obszaru bezpośrednio zagrożonego przez planowaną kopalnię i oszacowali kierunek i skalę potencjalnych zmian tamtejszych ekosystemów. W granicach koncesji poszukiwawczej spółki Balamara znajduje się 14 obszarów objętych różną formą ochrony. Oprócz parku narodowego są to m.in. transgraniczny rezerwat biosfery UNESCO i obszary europejskiej sieci Natura 2000. Cały park narodowy ma status obszaru wodno-błotnego o międzynarodowym
znaczeniu, chronionego w ramach Konwencji Ramsarskiej. Na zagrożonym obszarze występuje 112 chronionych gatunków roślin i 180 chronionych gatunków zwierząt, głównie ptaków. “Flagowym” gatunkiem Polesia jest wodniczka, niewielki ptak wędrowny zagrożony w skali globalnej. Na świecie występuje tylko 20 tys. osobników, z czego 4% z nich na Bagnie Bubnów, w granicach koncesji poszukiwawczej uzyskanej przez Balamarę. Te dane, porównane z innymi fragmentami Polski, dają obraz ekosystemów unikalnych na skalę europejską i świadczą o ich naturalnym stanie. A naturalne mokradła to w Europie prawdziwy ewenement!
Funkcjonowanie kopalni oznacza ciągłe wypompowywanie wód podziemnych, co skutkuje obniżeniem lokalnego poziomu wód podziemnych. Z kolei zawalanie wyeksploatowanych korytarzy prowadzi do osiadania gruntu. Obydwa te procesy obserwowane są od lat nad pobliską Bogdanką. Ich wystąpienie w rejonie Poleskiego Parku Narodowego oznacza bezpowrotną degradację torfowisk przez ich osuszenie lub zalanie wodą powyżej jej obecnego poziomu, a w konsekwencji zanik gatunków uzależnionych od stanu naturalnego, a więc najrzadszych i najbardziej zagrożonych. Co więcej, w wyniku osuszenia, torfowiska z ekosystemów trwale wiążących dwutlenek węgla zostałyby przekształcone w znaczące źródła tego gazu cieplarnianego do atmosfery. Znacząco zmniejszy się też ich rola w retencji wody oraz regulacji lokalnego klimatu. W kontekście postępującego kryzysu klimatycznego i środowiskowego oraz szybko spadającej różnorodności biologicznej, budowa kopalni w gminie Hańsk jest, zdaniem autorów raportu, jednoznacznie sprzeczna z interesem publicznym.
Od kilku lat o porzucenie jakichkolwiek planów rozwoju górnictwa walczy m.in. Towarzystwo dla Natury i Człowieka z Lublina oraz prof. Grzegorz Grzywaczewski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Przeciwni inwestycji są także liczni mieszkańcy. “W XXI wieku, pomimo wiedzy, a przez to świadomości roli środowiska przyrodniczego, przez plany nowych kopalni węgla kamiennego zdegradujemy ostatnie, najcenniejsze obszary Polesia”, mówi prof. Grzywaczewski.
Dr hab. Wiktor Kotowski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i członek zarządu Centrum Ochrony Mokradeł: “Uparte dążenie rządu do budowy kopalni niszczącej najcenniejsze obszary bagienne jest niemalże perwersją w czasach narastającego zagrożenia ze strony globalnego ocieplenia, które wywołaliśmy właśnie spalając paliwa kopalne i niszcząc naturalne ekosystemy. Porozumienie Paryskie wymaga od Polski powstrzymania emisji gazów cieplarnianych do 2050 roku, co oznacza nie tylko konieczność całkowitego odejścia od węgla, ale również ochrony zasobnych w węgiel ekosystemów. A przecież w biosferze lądowej nie ma bardziej efektywnych pochłaniaczy dwutlenku węgla niż aktywne torfowiska, przy czym ich przyroda należy do najbardziej zagrożonych spośród wszystkich ekosystemów. Jako przyrodnicy nie możemy dopuścić do realizacji tego szalonego planu.”
Jarosław Szymański, dyrektor Poleskiego Parku Narodowego: „Ustanowienie na tym terenie parku narodowego w 1990 r., było ostatnim momentem na uratowanie unikatowej przyrody Polesia Zachodniego w granicach Polski. Przez 30 lat udawało się nie tylko chronić wrażliwe na antropopresję dziedzictwo przyrodnicze, ale również wzbogacać tutejszą bioróżnorodność, prowadzić intensywną pracę edukacyjną i uczynić ten teren ważnym elementem turystyki przyrodniczej. Reprezentując Służbę Poleskiego Parku Narodowego, mam świadomość, że wartość przyrodnicza tego obszaru jest daleko bardziej spektakularna, również w skali globalnej, niż ewentualne, krótkotrwałe korzyści z eksploatacji węgla kamiennego.”
Anna Meres, Koordynatorka kampanii klimatycznych w Fundacji Greenpeace Polska: “Absurdem jest to, że w dobie kryzysu klimatycznego i potrzeby radykalnego obniżenia emisji gazów cieplarnianych wciąż trwają rozmowy o otwieraniu kolejnych kopalń węgla kamiennego. Zaś absurdem do kwadratu to, że rozważa się wydobycie bezpośrednio obok cennego przyrodniczo Poleskiego Parku Narodowego, które zdaniem naukowców znacznie wpłynęłoby na stosunki wodne w jego obrębie i doprowadziłoby do prawdziwej katastrofy ekologicznej.”
Yurena Lorenzo, prezes europejskiego oddziału Wetlands International: “Polesie to jeden z najważniejszych obszarów bagiennych Europy. Plany eksploatacji węgla na tym obszarze stoją w ewidentnej sprzeczności ze zobowiązaniami Polski do ochrony tych obszarów wynikającymi z ratyfikacji Konwencji Ramsarskiej i ustanowienia Poleskiego Parku Narodowego obszarem wodno-błotnym o międzynarodowym znaczeniu. Wzywamy polski rząd do przemyślenia tych planów.”
W przeddzień Światowego Dnia Mokradeł – 1 lutego 2021 – odbyła się konferencja prasowa online, w czasie której autorzy raportu, naukowcy oraz dyrektor Poleskiego Parku Narodowego, przedstawili wyniki raportu „Ocena potencjalnych skutków przyrodniczych planowanej eksploatacji węgla kamiennego na złożu Sawin w rejonie Poleskiego Parku Narodowego”. Raport jest dostępny tutaj.
Podpisz petycję o jak najszybsze odejście Polski od spalania paliw kopalnych.