Een betere wereld begint bij… het systeem
Activisme, verzet, protest, het systeem ontregelen: het zijn allemaal omschrijvingen van opkomen voor wat je lief is. In dit geval het klimaat, de natuur en alle wezens wier leven en welzijn op het spel staat. Als je dit leest, hoeven we je waarschijnlijk weinig te vertellen over de staat van het milieu, de klimaatcrisis, over de verwoesting die al decennia plaatsvindt in de naam van snel gewin en de belangen van aandeelhouders. Uit onvrede hierover heb je vast geprobeerd je eigen leven te vergroenen, want ‘een beter milieu begint bij jezelf’, toch?
Nou… hoe nobel en belangrijk recyclen, minder vlees eten en vaker de fiets pakken ook is, het kan soms voelen als de spreekwoordelijke druppel op de gloeiende plaat. Het roekeloos omspringen met het milieu én met de mens zit ingebakken in ons systeem. Er is (veel) meer nodig dan een boycot op plastic rietjes om de weeffouten in ons systeem te herstellen. Daarvoor is activisme nodig. En een flink portie lef.
De activisten over wie je in geschiedenisboeken leest, zoals Rosa Parks en Tank Man, hadden lef. Ze gingen daar zitten of staan waar het systeem ze niet wilde hebben. Ze riskeerden letterlijk lijf en leden. Je denkt misschien: zoiets kan ik niet, zoiets durf ik niet. Maar activisme en verzet zijn er in alle vormen en maten. Neem Greta Thunberg. Wat zij in 2018 deed was geen grootse of gevaarlijke daad van verzet. Ze kalkte een leus op een stuk karton en ging voor het Zweedse parlementsgebouw zitten. Ook zij had niet kunnen vermoeden dat ze daarmee miljoenen mensen zou inspireren.
Activisme is een e-mail sturen naar ‘jouw’ Kamerlid over de versnelde sluiting van de laatste kolencentrales. Of je favoriete restaurant vragen om meer plantaardige opties. Of je vrienden overtuigen om met de trein in plaats van het vliegtuig naar Berlijn te reizen. Of over de staat van de wereld praten met sceptische familieleden. In deze handleiding geven we je wat handvatten om je innerlijke activist te ontdekken en wakker te schudden. We gaan het hebben over klimaatgesprekken voeren, posters en stickers plakken en activisme op de werkvloer.
System climate change
Als je ooit hebt meegelopen in een klimaatdemo, dan heb je het vast wel eens op een stuk karton of spandoek zien staan: ‘system change, not climate change’. Het idee dat bepaalde misstanden voortkomen uit weeffouten in het systeem, is niet nieuw. De grootste misstanden uit de geschiedenis, zoals institutioneel racisme, homofobie en genderongelijkheid waren (en, helaas, zijn) verankerd in het systeem. ‘Het systeem’ klinkt nogal vaag. Wat we bedoelen zijn wetten en regelingen (denk aan hoe het vroeger onmogelijk was voor mensen van hetzelfde geslacht om met elkaar te trouwen), de economie (denk aan hoe bedrijven niet of nauwelijks opdraaien voor de milieuschade die ze aanrichten) en cultuur (denk aan de acceptatie of zelfs verheerlijking van racistische stereotypen).
De status quo laten kraken
Het goede nieuws: vooruitgang is absoluut mogelijk. Dat laat de geschiedenis keer op keer zien. De bovenstaande misstanden zijn allerminst verdwenen, maar we hebben in de afgelopen decennia echt wel vooruitgang geboekt. Denk aan het homohuwelijk, het vrouwenkiesrecht en meer recentelijk het klimaatverdrag van Parijs, dat nooit tot stand was gekomen zonder de wereldwijde inzet van miljoenen mensen. Wat de grote rechtvaardigheids-bewegingen uit het verleden met elkaar gemeen hebben is dat ze de verhoudingen op scherp zetten. Het verzet, de protesten, de directie acties die de gelijkheid van vrouwen, zwarten en homoseksuelen afdwongen, waren (destijds) ‘radicaal’. Ze lieten de status quo kraken, ze bewerkstelligden een systeemverandering.
Bamboe tandenborstel
Bedrijven en politici hebben ons jarenlang aangepraat dat wij met onze dagelijkse keuzes de klimaatcrisis en het verlies aan biodiversiteit hebben veroorzaakt. En dat wij dat kunnen fixen door iets ‘groener’ te leven. Groener leven is inmiddels big business. Bedrijven staan in de rij om hun imago met duurzame (en vaak dure) producten of diensten ‘groen te wassen’. Kiezen voor een bamboe tandenborstel bespaart een beetje plastic, maar laat het systeem ongemoeid. Gelukkig worden steeds meer mensen wakker. Ze willen meer zijn dan een wandelende portemonnee, ze willen niet meer machteloos toekijken hoe een kleine elite de planeet als een grabbelton behandelt. Ze komen in actie, samen.
Misschien denk je nu, hoe ga ik in verzet komen? Ik heb geen tijd om me fulltime in te zetten, ik moet gewoon werken. Of misschien voel je je helemaal niet fijn bij het idee om in contact te komen met de politie of zelfs gearresteerd te worden. Of je voelt je eigenlijk een hypocriet omdat je vlees eet, vliegt en/of lang doucht. Geen zorgen! Iedereen is welkom en iedereen heeft een rol te spelen. Ook als je zelf niet superduperduurzaam leeft (niemand is perfect…).
Er zijn natuurlijk 100 activiteiten te bedenken en manieren om in actie te komen. Hieronder wat tips en ideeën om je op weg te helpen:
- Praat met mensen
Wie de wereld wil veranderen, moet de manier veranderen waarop mensen naar de wereld kijken. Maar het gesprek aangaan over een (voor veel mensen) beladen of zelfs omstreden onderwerp als klimaatverandering; da’s geen makkie. Je herinnert je vast wel dat ene familielid dat graag luidruchtig verkondigt dat het broeikaseffect een verzinsel is. Of die collega die met hét ‘bewijs’ komt dat de aarde eigenlijk afkoelt. Het kan ontmoedigend zijn of ronduit vervelend als zo’n gesprek niet loopt zoals je wilt. Hier vind je een uitgebreide handleiding voor het voeren van klimaatgesprekken waar jij en je gesprekspartner wél iets aan hebben. Met pareltjes als:
- Luister met aandacht en stel vragen – Je hebt net weer een boek uitgelezen of een docu gezien en je wilt zo graag je moeder/partner/collega overspoelen met je nieuw vergaarde wijsheid. Vergeet vooral ook niet te luisteren en vraag door. Vragen stellen helpt je gesprekspartner om zelf kritisch na te denken over wat zij/hij vindt. Stel je reactie, weerwoord of kritiek uit totdat het jouw beurt is. Weinig mensen zitten te wachten op een (ongevraagd) monoloog.
- Pas je boodschap aan – Pas je argumenten, je taalgebruik en je beeldspraak op je gesprekspartner aan. Iemand overspoelen met feiten en statistieken heeft weinig zin als diegene vooral emotioneel gedreven is of juist heel beeldend denkt. In dat geval kan het effectiever zijn om te focussen op de effecten die de klimaatcrisis nu al heeft op miljoenen mensen en dieren. Dat laatste heeft misschien weer minder zin als iemand zichzelf ziet als een uiterst rationeel wezen, dat afgaat op feiten in plaats van emoties.
- Blijf feitelijk en erken je beperkingen – Je hoeft geen klimatoloog of bioloog te zijn om een pleidooi te kunnen houden voor het belang van klimaatactie. Je hoeft niet precies te weten met hoeveel centimeter per jaar het zeeniveau is gestegen sinds 1900. Erken je beperkingen en ga vooral niet bluffen. Een eerlijk ‘dat weet ik niet precies, maar ik kan het voor je opzoeken’ is honderd keer beter dan iets uit je duim zuigen. Check je bronnen en praat niet zo maar ‘feitjes’ na die in je Facebook-timeline voorbijkwamen.
Lees meer over gesprekstechnieken in onze Handleiding Klimaatgesprekken Voeren.
Erik Lu is biologieleraar in Arnhem
- Plak posters & stickers
Een andere laagdrempelige manier om de activist in jezelf wakker te schudden is stickeren en posteren (is dat een woord?). ‘Vertel je me nu dat ik het klimaat red door stickers te plakken bij het stoplicht?’ Jazeker! Waarom denk je dat bedrijven (wereldwijd) honderden miljarden uitgeven aan buitenreclame? Hoe vaker een boodschap opduikt, hoe meer mensen aan het denken worden gezet. Eén poster veroorzaakt geen revolutie, maar je draagt een steentje bij aan een mentaliteitsverandering. Wie kent niet het lachende rode zonnetje van het ‘Kernenergie? Nee, bedankt!’-logo? Of de minimalistische ‘Diervriendelijk vlees bestaat niet’-sticker?
In deze handleiding vind je alles wat je nodig hebt om vandaag nog (ok, ok, morgen kan ook..) te gaan plakken, inclusief een downloadlink voor toffe designs. Hier alvast de basics:
- Plak strategisch – Stickers plak je makkelijk alleen, posters gaat het makkelijkst in duo’s of met een groepje (doe bijvoorbeeld een oproep in onze Discord-groep). Met 3 mensen kun je makkelijk 100 posters per plaksessie verspreiden.
- Legaal of…minder legaal? – Posteren kun je legaal doen, of…eh…op plekken waar het misschien niet per se is toegestaan. Bijna elke stad of gemeente heeft vrije plakplaatsen. Je vindt die meestal op de gemeentewebsite. Elders plakken is op eigen risico. De boete kan oplopen tot € 140,-.
- Twee vliegen – Kies je ervoor om een poster te plakken over een reclame van een niet zo duurzaam bedrijf (denk aan EasyJet of Shell), dan sla je twee vliegen in één klap. Althans, dat hebben we ergens gelezen, wij zouden je nooooooit tot zoiets aanzetten, natuurlijk 😉
Lees meer over de beste plaktechnieken in onze Handleiding Posters & Stickers Plakken.
- Activisme op de (lees ‘jouw’) werkvloer
Een groot deel van ons volwassen leven brengen we door op ons werk. Of, voor velen van ons sinds maart 2020, in een Zoom-call. Een doorsnee bedrijf is als de samenleving in het klein. Met ontzettend veel aanknopingspunten om je groene idealen de vrije loop te laten. Vergis je niet, dat vergt lef. Je wil niet dat je collega’s ‘daar heb je haar weer’ denken als je met je onbespoten vegasalade neerploft in de kantine. Hoe doe je dit op een manier dat je je collega’s meekrijgt? Of hen ten minste aan het denken zet?
- Gerecycled wc-papier – Waar groener consumeren echt zoden aan de dijk zet? Op kantoor. Weet je René van bedrijfsvoering te overtuigen om over te stappen op fairtradekoffie of gerecycled toiletpapier, dan kan dat vele collega’s inspireren. En laat de sky de limit zijn: neemt jouw bedrijf stroom af van een (écht) groene energieleverancier? Wat te denken van zonnepanelen op het dak?
- Partners & investeringen – Meer en meer bedrijven en instellingen distantiëren zich van de fossiele industrie. Heeft jouw werkgever investeringen bij of partnerships met oliebedrijven, dan zou je kunnen voorstellen om die te verruilen voor samenwerkingen met meer duurzame industrieën. En hoe groen is je pensioenplan?
- Koers wijzigen – De grootste milieu-impact van de meeste bedrijven zit ’m niet het aanbod in de kantine of het printerpapier, maar in de core business. Verken samen met collega’s (de ondernemingsraad is hiervoor zeer geschikt) hoe jouw bedrijf zijn productieprocessen of services zo kan aanpassen dat ze het milieu en klimaat zo min mogelijk schaden.
Lees meer over het vergroenen van je werkgever in onze Handleiding actievoeren tijdens werktijd.
Nog wat laatste (en hopelijk wijze) woorden
- Maak het niet te moeilijk – Jij weet zelfs het beste waar je goed in bent, waar je lol in hebt en welke onderwerpen jou het meest aan het hart gaan. Activisme is er in alle vormen en maten, deze handleiding is geenszins compleet.
- Het beste moment om te beginnen is gisteren – Begin ergens, neem die eerste stap. Ook als die zwabberig aanvoelt. Jezelf uitspreken, voor iets in actie komen, tegen de meute ingaan, kan éng zijn. Laat je hierdoor niet afschrikken, je kunt meer dan je misschien denkt.
- Jouw welzijn staat voorop – burn-out onder actievoerders is een fenomeen. Mensen die gepassioneerd zijn, die zich inzetten voor het grotere goed, verliezen zichzelf soms. Zorg goed voor je lichaam en je geest en let ook een beetje op je medestanders.
- De wet overtreden? – Vreedzaamheid en geweldloosheid staan voor Greenpeace altijd voorop. Maar soms staat er zoveel op het spel, dat we het middel van de geweldloze directe actie inzetten. Of jij in jouw activisme een dergelijke stap zou zetten, wellicht met het risico op een boete of arrestatie, dat kan alleen jij bepalen.
- Wees solidair – Je hebt vast wel eens van het begrip intersectionaliteit gehoord. Dit houdt in dat verschillende vormen van onrecht (racisme, seksisme, homofobie, maar ook milieuvervuiling en dierenleed) vergelijkbare oorzaken hebben en ook een geïntegreerde aanpak vergen. Steeds vaker zie je dat feministen meelopen in klimaatprotesten en milieuactivisten van zich laten horen bij antiracisme-demo’s. Wil je bijvoorbeeld meer lezen over de link tussen klimaat en racisme, kijk dan hier.
Meer weten/lezen?
- The Mobilisation Lab
- ‘10 ways people power can change the world’
- European Changemakers
- Beautiful Rising Toolbox
- Global Nonviolent Action Database
Documentaires:
Korte filmpjes:
Fijne websites: