Safina Okumu, Louise Fournier en Maria Alejandra Serra Barney leggen uit hoe een overwinning voor de oceanen ook een belangrijke doorbraak is voor de klimaatbeweging.
Dit jaar hebben gemeenschappen, klimaatactivisten en organisaties overwinning na overwinning gevierd. Van successen op lokaal niveau tot gehoord worden in internationale rechtbanken. Een recente uitspraak van ’s werelds hoogste internationale hof voor het recht van de zee is zo’n belangrijke doorbraak.
Deze uitspraak, in een rechtszaak die was aangespannen door kleine eilandstaten die worden bedreigd door een stijgende zeespiegel, maakt de weg vrij om klimaatverandering aan te pakken via bestaande internationale kaders. Het oordeel van de rechter in deze zaak benadrukt de verantwoordelijkheid van staten om actie te ondernemen tegen klimaatverandering.
In zijn eerste klimaatgerelateerde uitspraak oordeelde het Internationale Zeerechttribunaal (ITLOS) dat broeikasgassen die door oceanen worden opgenomen, vervuiling van de zee vormen. Staten moeten “alle noodzakelijke maatregelen nemen om vervuiling van de zee te voorkomen, verminderen en beheersen”, luidde de uitspraak. Het ITLOS voegde eraan toe dat regeringen verder moeten gaan dan de vereisten van het historische Parijs-akkoord uit 2015 om het zeemilieu, en de landen die ervan afhankelijk zijn, te beschermen.
De uitspraak is een enorm succes. Het volgt op de belangrijke overwinning van de KlimaSeniorinnen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de historische klimaathoorzittingen bij het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens, eerder dit jaar.
Het dient ook als voorbeeld voor toekomstige hoorzittingen bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ). Internationale gerechtshoven en tribunalen zullen de komende decennia duidelijk maken hoe staten ook onder internationaal recht verplicht zijn om actie te ondernemen tegen klimaatverandering.
Als juridisch adviseurs van Greenpeace International buigen wij ons dagelijks over deze cruciale zaken op het gebied van klimaatrechtvaardigheid en aansprakelijkheid. Duik met ons mee in de materie, om beter te begrijpen wat deze uitspraak van het Zeerechttribunaal voor de beweging kan betekenen.
Wat is ITLOS?
Eenvoudig gezegd is ITLOS een onafhankelijk internationaal gerechtshof dat zich bezighoudt met zaken die betrekking hebben op de oceaan, zoals vastgelegd in het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (UNCLOS). ITLOS is verantwoordelijk voor het beslechten van geschillen met betrekking tot de interpretatie en toepassing van het zeerechtverdrag. Het heeft bevoegdheid over een breed scala aan kwesties, waaronder maritieme grenzen, milieubescherming, navigatierechten en visserijbeheer. De commissie kan ook een adviserende opinie geven.
Wat is een adviserende opinie?
Een adviserende opinie is een wettelijke verklaring die door ITLOS wordt afgegeven als antwoord op een vraag van een internationale organisatie zoals de VN. In het kort geeft een adviserende opinie juridisch advies over hoe internationale wetten moeten worden geïnterpreteerd.
Een instrument waarmee verantwoording wordt afgelegd
Het ITLOS-advies benadrukt hoe cruciaal het is om CO2-uitstoot te voorkomen, verminderen en beheersen om onze oceanen en alle onschatbare voordelen die ze bieden aan de gemeenschappen die ervan afhankelijk zijn, te beschermen. De gevolgen van deze beslissing reiken veel verder dan de grenzen van het rechtssysteem en beïnvloeden het leven van miljarden mensen die voor hun bestaan, levensonderhoud en cultuur afhankelijk zijn van de oceanen.
Oceanen zijn leven
Vinzealhar Nen, buurtwerker in Port Moresby (Papoea-Nieuw-Guinea), beschrijft de invloed van oceaanbescherming op de spirituele verbinding door middel van mana, een Polynesische en Melanesische term die verwijst naar de spirituele kracht die het universum doordringt.
“Mana vloeit als de stromingen van de Stille Oceaan, verbindt ons allemaal en herinnert ons aan onze plicht om voor de oceaan en al het leven erin te zorgen. Voor ons, het Pasifika volk, gaat dit advies verder dan de verantwoordelijkheden van staten. Onze oceaan is belangrijk omdat hij in ons levensonderhoud voorziet, zowel in de primaire behoeften als in de secundaire behoeften van mensen die in kustgemeenschappen wonen. De oceaan is niet alleen onze voedselbron, maar ook een bron van mana voor vele generaties. Voor ons betekent het beschermen van onze oceanen het beschermen van onze culturen – een essentieel onderdeel van onze identiteit.”
De oceaan is het levensondersteunende systeem van de aarde. De oceanen nemen CO2 op, reguleren de temperatuur en voeden de biodiversiteit. Oceanen zijn een manier van leven voor eilandstaten en kustgemeenschappen. De stijgende zeespiegel, de verzuring van de oceanen en de extreme weersomstandigheden bedreigen hun voortbestaan.
© Marten van Dijl / Greenpeace
Baanbrekende overwinning
ITLOS oordeelde dat staten niet alleen moeten voldoen aan hun verplichtingen onder het akkoord van Parijs, maar ook aan strenge due diligence -verplichtingen om de opwarming van de aarde te verminderen tot maximaal 1,5°C om het zeemilieu te beschermen en te behouden.
Het tribunaal benadrukte dat al het leven in de oceanen wordt beïnvloed door klimaatverandering en verzuring, en dat het behoud van zowel het zeeleven als de levende hulpbronnen noodzakelijk is. Volgens ITLOS zijn deze verplichtingen bedoeld om het onrecht te verzachten dat wordt ervaren door ontwikkelingslanden, vooral kleine eilandstaten, die bijzonder kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering.
“We weten dat de zeespiegel stijgt. En omdat we omringd zijn door de zee, komen de lagere delen het eerst in de problemen, omdat de grond zouter wordt, waardoor het moeilijker wordt om de natuur te behouden,” zegt Onnie Emerenciana, een van de bewoners van het Caribische eiland Bonaire die een rechtszaak hebben aangespannen tegen de Nederlandse staat vanwege de gevolgen van klimaatverandering.
Kleine eilandstaten hebben het minst bijgedragen aan de klimaatcrisis, maar worden wel geconfronteerd met de ergste gevolgen. Rijkere en meer vervuilende staten moeten verantwoordelijkheid nemen voor hun historische en aanhoudende bijdrage aan klimaatverandering. Voor Onnie, Vinzealhar en andere kust- en eilandgemeenschappen betekent klimaatbescherming oceaanbescherming.
Het advies van het zeerechttribunaal zal niet alleen als richtlijn dienen voor toekomstige diplomatieke en juridische zaken, het versterkt ook de inspanningen van deze gemeenschappen om wereldwijde actie te eisen om overheden en grote vervuilers ter verantwoording te roepen.
Ook jij kunt vervuilers en de overheid ter verantwoording roepen. Onderteken deze petitie voor klimaatrechtvaardigheid op Bonaire.
Louise Fournier en Maria Alejandra Serra Barney zijn juridisch adviseur voor Climate Justice and Liability bij Greenpeace International. Safina Okumu is Communications Lead voor Climate Justice and Liability bij Greenpeace International.