Waarom starten jullie deze rechtszaak?
Heel eerlijk: we starten deze rechtszaak liever niet, (eigenlijk zijn het twee rechtszaken, want we hebben een kort geding gevoerd en nu loopt de bodemprocedure) maar het is echt een laatste middel om de overheid te dwingen zich aan haar eigen wetten te houden. En vooral om te voorkomen dat de meest kwetsbare natuur nog verder verslechtert of zelfs definitief omvalt. Wij, maar ook andere natuur- en milieuorganisaties en wetenschappers, hebben de afgelopen jaren al heel veel oplossingen aangedragen voor het stikstofprobleem. Toch heeft de overheid nog steeds geen goed plan om de stikstofuitstoot voldoende en snel genoeg terug te dringen. We kunnen dan ook niet anders dan deze stappen zetten om nog te redden wat er te redden valt.
Waarom is de stikstofneerslag een probleem in Nederland?
De stikstofneerslag op onze natuur is al jaren te hoog in Nederland. Dat zorgt voor verzuring van de bodem waardoor bepaalde planten en voedingsstoffen verdwijnen. Daarnaast werkt een overmaat aan stikstof als een soort ‘fastfood’: sommige planten, zoals bramen en brandnetels groeien er juist heel hard door en verdringen andere kwetsbare soorten. Dat heeft weer gevolgen voor de insecten die van die planten leven, en vervolgens voor de vogels die deze insecten weer eten. Kortom: de grote hoeveelheid stikstof veroorzaakt problemen in de hele voedselketen. Het gevolg: het wordt steeds stiller in de natuur: ecosystemen raken uit balans en storten in. Terwijl biodiversiteit, een gezonde bodem, water en lucht volledig van elkaar afhankelijk zijn. De natuurcrisis heeft dan ook grote gevolgen voor ons als mens. Het verlies aan biodiversiteit is een ernstige bedreiging voor de landbouw vanwege het verlies aan bodemgezondheid, bestuiving van gewassen door insecten en natuurlijke plaagbestrijding. Lees meer
Maar Nederland kan dit stikstofprobleem toch niet alleen oplossen. Stikstof houdt zich niet aan grenzen?
Dat klopt, ongeveer 34% van alle stikstofneerslag op onze kwetsbare natuur komt uit het buitenland, maar wist je dat Nederland de hoogste stikstofuitstoot per hectare van alle EU-landen heeft? Nederland voert zelfs 3 keer meer stikstof uit dan we via het buitenland ons land binnenkrijgen. De landbouw, en dan vooral de veehouderij met zo’n 115 miljoen dieren, is met 46% verantwoordelijk voor de meeste stikstofneerslag op stikstofgevoelige natuur. Kijken we alleen naar de nationale bronnen dan loopt dat aandeel op tot zelfs 70%! Hoe dan ook moet de overheid als onderdeel van de stikstofaanpak zich ook in internationaal verband inzetten voor het verlagen van de stikstofneerslag uit het buitenland. Meer weten over stikstof? Lees meer.
Waarom kunnen jullie niet in gesprek blijven met de overheid en boeren om het via afspraken samen op te lossen?
We hebben de afgelopen jaren heel veel gesprekken gevoerd om er samen uit te komen. In deze tijdlijn kun je lezen wat we allemaal al hebben gedaan voordat we naar de rechter zijn gestapt. Dat doen we echt niet zomaar. Maar al deze gesprekken hebben uiteindelijk niet geleid tot een goed plan om de stikstofuitstoot voldoende terug te dringen, terwijl de tijd inmiddels dringt. De stikstofuitstoot moet op korte termijn drastisch worden teruggedrongen om te voorkomen dat de meest kwetsbare natuur nog verder verslechtert of zelfs definitief omvalt.
Het terugdringen van de stikstofuitstoot is toch niet aan een rechter?
De overheid houdt zich al tientallen jaren niet aan haar eigen (EU) regels om de natuur niet achteruit te laten gaan. In een democratische rechtsstaat kunnen burgers, al dan niet vertegenwoordigd door maatschappelijke organisaties, naar de rechter stappen als zij het idee hebben dat de overheid zich niet houdt aan haar eigen wet- en regelgeving. De rechtspraak kan de overheid corrigeren wanneer burgers door beleid in gevaar komen. We vragen de Nederlandse overheid, via de rechtspraak, dan ook om zich aan haar eigen afspraken te houden om te voorkomen dat de natuur verslechtert.
Jullie voeren toch twee rechtszaken. Wat is het verschil?
Dat klopt. In 2023 zijn wij een bodemprocedure gestart, via die procedure willen we een aanpak afdwingen om de meest kwetsbare natuur, een Rode lijst van de meest kwetsbare natuurtypen, voor eind 2025 te redden. Daarnaast geldt voor een Oranje lijst van natuurtypen 2030 als deadline. Sindsdien zijn er verschillende ontwikkelingen geweest:
Veel natuur is nog gevoeliger voor stikstof gebleken dan eerder werd gedacht, waardoor de opgave om de stikstofneerslag naar beneden te brengen nog groter is geworden.
Uit onderzoek blijkt dat de maatregelen die de overheid sinds de start van de stikstofcrisis heeft genomen weinig opleveren. Het gaat de overheid zelfs niet lukken het (ontoereikende) wettelijke doel van 2025 te halen.
Die urgentie maakte dat het oordeel van de rechter in de in juli 2023 gestarte bodemprocedure niet kon worden afgewacht. Daarom zijn we, in afwachting van het vonnis in de bodemprocedure, ook een kort geding gestart om de meest kwetsbare natuur voor eind 2025 te redden. Hoe langer de overheid wacht, hoe minder tijd er is om een goede aanpak vorm te geven en hoe ingrijpender de maatregelen straks zullen zijn. Dat is niet alleen slecht voor de natuur, maar ook voor de boer.
Helaas heeft de rechtbank op 6 juni 2024 onze vorderingen in het kort geding afgewezen. Tegertijd erkende de rechter in dit vonnis wél dat het overheidsbeleid om de meest kwetsbare natuur te beschermen ernstig tekortschiet. De uitspraak biedt dan ook concrete aanknopingspunten die we meenemen in de voorbereidingen voor de zitting in de bodemprocedure die plaatsvindt in november.
Waarom richten jullie je in de rechtszaken alleen op de landbouw en niet op andere sectoren die ook bijdragen aan de stikstofuitstoot?
In de rechtszaken richten we ons niet op een specifieke sector, maar uitsluitend op de overmaat aan stikstofneerslag op de meest kwetsbare natuur. Indien de rechter ons in het gelijk stelt is het aan de overheid om te komen met een plan met maatregelen om de stikstofuitstoot voldoende terug te dringen. Maar omdat de landbouw, en dan vooral de veehouderij, de grootste nationale bron van stikstof is, is het onvermijdelijk dat er vooral binnen die sector stappen moeten worden gezet.
We pleiten er wel voor dat alle sectoren, dus ook de industrie en de luchtvaart moeten bijdragen aan de oplossing, maar cruciaal is een omslag naar duurzame landbouw. Met minder dieren en een goed verdienmodel voor de boer van de toekomst.
Wanneer verwachten jullie een uitspraak?
In november vindt de zitting plaats in de bodemprocedure en daarvan zal de uitspraak mogelijk begin 2025 plaatsvinden.
Wat kan de uitspraak betekenen voor Nederland?
Als de rechter oordeelt dat de overheid de stikstofuitstoot op korte termijn moet terugdringen, leidt dit waarschijnlijk tot ingrijpende en mogelijk gedwongen maatregelen. Denk aan: verplichte uitkoop van veehouders die piekbelaster zijn, verplicht minder gebruik van krachtvoer en een maximaal aantal dieren per hectare. Dit is een pijnlijk maar onvermijdelijk gevolg van jarenlang uitstelgedrag door de overheid. De enige echte oplossing is een omslag naar ecologische landbouw met minder veedieren. Daarmee worden ook andere problemen zoals de schadelijke gevolgen van pesticidengebruik en klimaatverandering aangepakt.
Zijn jullie tegen boeren?
Absoluut niet. We zijn kritisch op het huidige intensieve landbouwsysteem, niet op de individuele boer. Sterker nog, we willen juist zo veel mogelijk boeren, die met minder veedieren een goede boterham kunnen verdienen. Maar het eerlijke verhaal is: we leven al jaren op de pof. De huidige natuurcrisis is direct gekoppeld aan het feit dat Nederland het meest veedichte land van de wereld is. Onze overheid heeft jarenlang onvoldoende ingegrepen en economische belangen voorop gesteld. En dat is niet het hele verhaal: In slechts 15 jaar heeft de EU 40% van haar boeren verloren, bijna uitsluitend kleine en middelgrote boeren. Die boeren zijn ofwel failliet gegaan of ze zijn opgekocht door hun grotere concurrenten. In Nederland is het aantal boerenbedrijven sinds het jaar 2000 bijna gehalveerd. Deze dalende lijn zet door als het systeem niet wordt aangepakt en we blind door blijven gaan met schaalvergroting en intensivering waarin alleen de grootste bedrijven overleven en de ongelijkheid in de sector telkens groter wordt.
Kortom: de industriële landbouw is een ramp voor natuur, klimaat én de kleine boer en dient vooral het verdienmodel van de agri-industrie: toeleveranciers zoals veevoerbedrijven en verwerkers als de zuivelindustrie, en banken zoals de Rabobank.
Hoe kijken jullie naar de toekomst?
Alle sectoren, dus ook de industrie en de luchtvaart, moeten bijdragen aan de oplossing. Veehouders die moeten stoppen, moeten door de overheid worden geholpen. Laat deze rechtszaak het begin zijn van een verbetering op alle fronten. Boeren die al duurzaam ondernemen moeten worden beschermd en boeren die hierin mee willen, moeten worden geholpen.
We zien een toekomst voor ons waarin meer boeren met minder veedieren een goede boterham kunnen verdienen, waarbij wordt samengewerkt met de natuur, zonder chemische inputs (waaronder kunstmest) en geïmporteerd krachtvoer, en waarbij de boer wordt beloond voor groene diensten zoals (effectief) natuur- en landschapsbeheer. Een groeiende groep voorlopers en stapels wetenschappelijke rapporten laten zien dat het kan.