De winst van één bedrijf is niet belangrijker dan de gezondheid van honderdduizend mensen. Dat vindt bijna iedereen. Waarom staat onze overheid dan toe dat Tata Steel al jarenlang ziekmakende stoffen uitstoot? We vragen het Greenpeace-campaigner Willem Wiskerke.
Omwonenden maken zich grote zorgen om de uitstoot van Tata Steel, waarvan de gezondheidsrisico’s voor zichzelf en hun kinderen vaststaan. In het meest recente onderzoek van RIVM beschrijft het onderzoeksbureau waar dat toe leidt: mensen in Wijk aan Zee (waar de fabriek staat) leven 2,5 maand korter.
Willem, jij volgt de activiteiten en leest de onderzoeken over Tata Steel al jaren. Het verband tussen ziekten en Tata Steel werd steeds steviger vastgesteld. Waarom doet de regering niets aan de gevaarlijke uitstoot?
Vraag aan de staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat – verantwoordelijk voor de handhaving van grote vervuilers – om actie te ondernemen tegen Tata Steel, en ze schuift de verantwoordelijkheid door naar de provincie. “Daar ga ik niet over, de provincie bepaalt over de uitstootvergunningen aan Tata Steel!”
Willem Wiskerke is campagneleider Klimaat en Energie bij Greenpeace. Hij werkt al bijna 15 jaar aan klimaatcampagnes, vaak om grote vervuilers te stoppen. Daarvoor heeft hij een master afgerond op het gebied van Duurzame ontwikkeling met een focus op energiebronnen.
De provincie zegt je eveneens dat zijn handen gebonden zijn. Ergens is dat zo. Als een fabriek voldoet aan wettelijke normen, moet de provincie die fabriek verplicht een vergunning geven.
Kan de regering die wettelijke normen dan niet scherper maken, zodat het moeilijker wordt om een vergunning te krijgen van de provincie?
De regering verwijst je daarvoor weer door, naar de EU dit keer. De wettelijke normen voor de vergunning worden in Brussel bepaald. Daar aangekomen struikel je over lobbyisten die deze normen in hun richting proberen te sturen. Ook Tata Steel lobbyt er op los. En dat lukt vaak, want het is een ongelijk speelveld. De staalfabrikanten hebben een kennisvoorsprong op ambtenaren. Iemand van Tata Steel misleidt een ambtenaar gemakkelijk met verkooppraatjes over de specifieke, technische details van een installatie.
De zware industrie beïnvloedt dus de wettelijke normen voor die zware industrie?
Ja. Mensen verwachten dat de Europese normen onze gezondheid beschermen. In werkelijkheid beschermen ze – dankzij de machtige lobby – de investeringen van grote vervuilers.
Doorgaans hanteren lobbyisten een paar tactieken. De eerste kan je raden: de normen zo ruim mogelijk maken. Een tweede tactiek is de norm zo vaag mogelijk te houden. Dat kan ook heel effectief zijn.
De laatste tactiek is misschien wel de meest sluwe. Lobbyisten krijgen het voor elkaar dat maatregelen alleen afgedwongen kunnen worden als het ‘economisch rendabel’ is. Daarmee leg je echt de macht bij de grote vervuiler, want zij bepalen zelf of iets rendabel is of niet.
Wat zijn de gevolgen van dit systeem?
De gekste, gevaarlijke situaties. Stokoude en vieze installaties van Tata Steel blijven troep uitstoten, omdat Tata Steel zegt dat ingrepen bij deze oude onderdelen ‘financieel niet uit kunnen’. Een soort oldtimer-regeling voor kankerverwekkende mega-fabrieken. Maar niet alleen bij Tata Steel. Het bedrijf Chemours mag doorgaan met het lozen van zeer giftig PFAS, omdat dat nou eenmaal vergund is.
De Onderzoeksraad voor Veiligheid schreef in een vernietigend rapport dat de regering te veel focust op de vergunning van grote vervuilers en niet of een bedrijf gevaarlijk is. Wat vond je van dat rapport?
Een heel belangrijk rapport. Grote vervuilers roepen maar wat graag: ‘we houden ons gewoon aan de afspraken van de vergunning’. Maar dit rapport zegt nu: de gezondheid van mensen zou de maat der dingen moeten zijn. Niet of de vergunning juridisch in orde is.
Wat mij betreft een van de belangrijkste conclusies: al dat afschuiven van verantwoordelijkheden is helemaal niet terecht. De provincie kan wél afwijken van de Europese normen. Dat is gewoon toegestaan, als de gezondheid van omwonenden in gevaar is, wat in het geval van Tata Steel zeker zo is. De provincie heeft alleen niet het lef om dat te doen. En wordt daarin waarschijnlijk ook tegengewerkt door de regering.
De weinige regels die wel gelden voor Tata Steel, overtreedt de fabriek ook. Het gebeurt bijvoorbeeld regelmatig dat er verboden kankerverwekkende stoffen uit Tata Steel komen. Waarom wordt daar onvoldoende aan gedaan?
Je zou hopen dat er tegenover een staalreus een stevige handhaver staat. Maar de omgevingsdienst die er namens de provincie over gaat is zwaar onderbezet. Er is te weinig geld, en niet genoeg mensen en middelen. Daardoor gaan overtredingen ongestraft voorbij, ondanks hun gevaar voor de gezondheid van de omwonenden.
Bovendien leidt de onderbezetting tot vertraging bij het invoeren van nieuwe milieuregels. De omgevingsdienst is nog bezig met het implementeren van de Europese normen uit 2012! Daar heeft Tata Steel een hand in, want een batterij advocaten stapt om elke schroef of bout naar de rechter om de invoering te frustreren.
Dit alles is puur overheidsbeleid. De opeenvolgende regeringen Rutte hebben zulke controlerende diensten verzwakt tot een niveau dat ze niet meer opgewassen zijn tegen grote vervuilers.
Sinds Frisse Wind een webcam op de fabrieken heeft gericht krijgt Tata Steel vaker een boete. Heeft dat wel verandering teweeg gebracht?
De boetes betekenen nog niet heel veel voor Tata Steel. Een boete is een ton. Dat lijkt veel, maar staat voor Tata Steel gelijk aan 11 minuten omzet.
Maar goed, het is wel zo dat de omgevingsdienst niet eeuwig door blijft gaan met boetes opleggen. Bij 15 boetes is de maat vol, en zou de provincie over moeten gaan tot de volgende stap: het intrekken van de vergunning. Op dit moment zijn er 5 boetes uitgedeeld.
Daarom vragen we mensen om Frisse Wind mee te helpen meer overtredingen te ontdekken. Daarom hebben we nu ‘Spot de Gifwolk’, waar iedereen overtredingen kan rapporteren.
De eis van Greenpeace gaat onder andere over die kooksfabrieken. We eisen dat staatssecretaris Heijnen de meest ziekmakende fabrieksonderdelen van Tata Steel sluit. Maar is dat wel mogelijk als Tata Steel een vergunning heeft voor deze onderdelen?
De staatssecretaris gedraagt zich zwakker dan ze daadwerkelijk is. Ze heeft genoeg opties om de ziekmakende onderdelen te sluiten.
Tata Steel wil miljarden euro subsidie ontvangen om te vergroenen. Heijnen kan gezondheidswinst als voorwaarde stellen en eerst de sluiting van de ziekmakende kooksfabriek 2 eisen.
Daarnaast kan de staatssecretaris de omgevingsdienst veel meer middelen, capaciteit en bevoegdheden geven om de mensen in de omgeving te beschermen.
En de staatssecretaris heeft genoeg politieke invloed om te zorgen dat de provincie doet wat alláng had gemoeten: de vergunning intrekken voor de onderdelen die de hele tijd in overtreding zijn.
De macht van de grote vervuiler is sterk. Kunnen wij als burgers echt wat veranderen?
Dat overheidsorganen de verantwoordelijkheid naar elkaar afschuiven is gekmakend voor omwonenden die ziek kunnen worden. We moeten er door dit systeem heen prikken. Het is geen natuurwet, het zijn spelregels die de politiek bedacht heeft en die de politiek dus ook kan veranderen.
Het gaat om de vraag, willen we de gezondheid van mensen op nummer 1 zetten of de winsten van grote vervuilers?
Daarbij helpt de roep van vele mensen om hun gezondheid te prioriteren. Sinds de bewonersacties van FrisseWind.nu en Gezondheid op 1, en onze massa-actie deze zomer, zien we wel degelijk beweging. Een paar maanden na de lancering van ‘Spot de Gifwolk’, en alle meldingen die we dankzij dat platform bij de omgevingsdienst konden maken, heeft de omgevingsdienst de twee kooksfabrieken onder verscherpt toezicht gezet. De dienst ziet dat de problemen bij deze fabrieken “zich opstapelen”. Tata Steel moet een verbeterplan maken en elke maand rapporteren over de voortgang.
Tijdens de presentatie van het nieuwe RIVM-rapport waarin de link tussen Tata Steel en ziekte direct wordt gelegd, sprak ik Heijnen aan. Gesteund door bijna 40.000 handtekeningen gaf ik haar onze oproep: ‘Sluit de meest ziekmakende onderdelen van Tata Steel.’ Het rapport van RIVM, maar zeker ook deze massale oproep hebben ertoe geleid dat de staatssecretaris de stikstofuitzondering van kooksfabriek 1 wil intrekken.
Demonstreren werkt echt!
Dus zet de Mars voor Klimaat en Rechtvaardigheid op 12 november nu in je agenda. Een belangrijk thema van die mars is een rechtvaardig klimaatbeleid, waarin grote vervuilers niet ongehinderd mogen vervuilen en gaan opdraaien voor de schade die ze veroorzaken.
Doe mee