Wie zijn de grootste stikstofvervuilers, en waar bevinden ze zich? De stikstofuitstoot in het hele land en in alle sectoren moet verminderen, om de natuur te laten herstellen. Vaak hoor je: ‘begin met het aanpakken van de piekbelasters!’ Dat zijn de grootste stikstofvervuilers, oftewel de bedrijven dicht in de buurt van beschermde natuur, die daar voor veel stikstofneerslag zorgen.
> In Nederland komt 62% van de ammoniak-uitstoot die neerslaat op beschermde natuur uit de landbouw, met name van veehouderijen.
> De grootste stikstofoxiden-uitstoot komt van Tata Steel, gevolgd door Schiphol*.
De grootste bronnen van stikstof liggen verspreid door heel Nederland
Bevinden de grootste stikstofuitstoters zich in de buurt van de 14 habitats (natuurtypen die voorkomen in natuurgebieden door heel Nederland) die op omvallen staan?
Helaas blijkt van wel. Ook de grootste uitstoters liggen door heel Nederland. Net als de natuurtypes die nu op omvallen staan. Dat blijkt uit analyse van lijsten van het RIVM over de top 100 grootste stikstofoxidenuitstoters en de top 100 grootste ammoniakuitstoters**.
Let wel, het is niet altijd zo dat de hoogste uitstoot ook zorgt voor de hoogste belasting van de natuur. Een klein bedrijf dat nationaal gezien weinig uitstoot, kan toch lokaal voor veel stikstofneerslag zorgen. Want het grootste gedeelte van de uitstoot slaat dichtbij de bron neer. Als een klein bedrijf dus nabij een beschermd natuurgebied zit, kan het alsnog natuurschade veroorzaken. Aan de andere kant kunnen stikstofoxiden en ammoniak zich over grote afstanden verspreiden. Er wordt vaak gesproken over een ‘stikstofdeken’ over Nederland. Een bedrijf met een grote uitstoot, maar verder afgelegen van een natuurgebied, kan met zijn bijdrage aan de stikstofdeken alsnog de natuur schaden.
Naast dat er dus voor bronnen nabij natuurgebieden flinke stappen moeten worden gemaakt is het belangrijk om de uitstoot te verminderen van de bronnen die veel bijdragen aan de stikstofdeken. Om de natuur te redden moet er over provinciegrenzen heen gekeken worden. Zowel vervuilers dichtbij natuurgebieden, als vervuilers verderop, moeten hun bijdrage aan de stikstofneerslag verminderen.
* Schiphol ontbreekt echter uit een nieuwe lijst van het RIVM waarin niet naar emissies maar naar deposities werd gekeken en luchtvaart buiten beschouwing werd gelaten.
** De top 100-lijst ammoniak bleek fouten te bevatten en is dan ook onbruikbaar om conclusies aan te verbinden voor individuele stallocaties. Deze lijst was met behulp van bestaande rekenmethodes en data samengesteld. Die methode geeft landelijk en regionaal een goed beeld van de ammoniakemissies, maar bleek niet geschikt voor het rapporteren over specifieke emissies op individueel stalniveau.
Het grootste deel van de ammoniakuitstoot komt van veehouderijen
De landbouw, en dan vooral de veehouderij, is verantwoordelijk voor zo’n 62 procent van de nationale stikstofuitstoot die neerslaat op strikt beschermde natuur in Nederland. Het gros van de ammoniakuitstoot komt van veehouderijen. In de top 100-lijst** van uitstoters van het RIVM over 2019 waren dit er zelfs 90 van de 100, die in totaal slechts 2 procent van de totale ammoniakuitstoot vertegenwoordigen.
Uit een meer actuele lijst van het RIVM waarin bedrijven werden gerangschikt op basis van hun bijdrage aan de stikstofneerslag op overbelaste stikstofgevoelige gebieden (in 2019 en 2020) blijkt dat van de top 3.000 meest vervuilende bedrijven het overgrote deel veetelers – vooral houders van melkvee en vleeskalveren – waren, gevolgd door varkens- en pluimveehouders. Ook bleek dat de meeste piekbelasters zich in Gelderland bevinden. De top 3.000 bevatte daarnaast slechts 25 bedrijven uit de sectoren industrie en energievoorziening.
Hoe dan ook wordt in de landbouwsector het gros van de uitstoot niet veroorzaakt door een handjevol boerenbedrijven. Het zijn alle bedrijven samen die te veel uitstoten. Er moet dus een ander landbouwsysteem komen dat binnen de ecologische grenzen werkt. Daarom moet de omslag naar ecologische landbouw met drastisch minder dieren – en een goed verdienmodel voor de boer – per direct in gang worden gezet.
Schiphol en Tata Steel bovenaan top-100 stikstofoxiden
Stikstofoxiden komen vooral door verbranding van fossiele brandstoffen door verkeer, de energiesector en de industrie. Schiphol en Tata Steel zijn de grootste bronnen van stikstofoxiden. Schiphol ontbreekt echter uit een nieuwe lijst van het RIVM waarin niet naar emissies maar naar deposities (neerslag) werd gekeken en luchtvaart buiten beschouwing werd gelaten: daar staat Tata Steel bovenaan de lijst.
Alle sectoren, dus ook verkeer, industrie en de luchtvaart moeten bijdragen aan de oplossing. Dat betekent dat ook deze grote vervuilers hun uitstoot snel terug moeten dringen om onze natuur te redden.
Het mag niet zo zijn dat grote vervuilers als Tata Steel en Schiphol uitgezonderd worden. Op dit moment vraagt Schiphol zelfs om toestemming om nog méér stikstof uit te stoten en het extra vliegveld Lelystad te openen. Dat is onacceptabel midden in deze crises. Het aantal vluchten moet omlaag, voor zowel de natuur- als de klimaatcrisis.
Waarom moet de stikstofuitstoot worden aangepakt?
De stikstofuitstoot in Nederland is al bijna vijftig jaar te hoog. Unieke zandverstuivingen op het Kootwijkerzand en de Hoge Veluwe, veengebieden zoals de Alde Feanen of de Nieuwkoopse plassen, kwetsbaar duingebied zoals de Noord-Hollandse duinen en oude eikenbossen op de Veluwe zijn pijnlijke voorbeelden van natuur die steeds verder wordt aangetast. Hierdoor raakt stikstofgevoelige natuur steeds verder beschadigd en wordt de biodiversiteit aangetast.
Onderzoek laat zien dat herstelmaatregelen voor 14 strikt beschermde natuurtypen van Natura 2000-gebieden niet of nauwelijks werken. Kortom, voor deze habitats komt een “point of no return” nabij, als de stikstoftoevoer niet snel en drastisch wordt aangepakt. Te veel stikstof draagt ook bij aan natuurschade buiten strikt beschermde natuurgebieden en gezondheidsrisico’s en komt tegelijkertijd vaak van bronnen die bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen.
Een omslag naar ecologische landbouw met minder dieren kan de natuurcrisis in Nederland keren. Tevens vermindert het de klimaatimpact van de landbouw én natuurverwoesting in landen als Brazilië.
Voor eind 2025 uitstoot terugdringen om zwarte lijst te redden
In het coalitieakkoord is besloten dat de stikstofuitstoot in 2030 met 50% verminderd moet worden.
Om de meest gevoelige natuur – de zwarte lijst van natuurtypen – veilig te stellen moet de stikstofuitstoot voor eind 2025 drastisch worden teruggedrongen. Mede door deze urgentie zijn hiervoor op korte termijn maatregelen nodig die zowel lokaal de neerslag van stikstof aanpakken, als maatregelen die de stikstofdeken verminderen.
Naast dat de minister dus haast moet maken met de omslag in de landbouw is het belangrijk dat de uitstoot van de grootste piekbelasters (van alle sectoren) op korte termijn wordt aanpakt. Iedereen moet z’n steentje bijdragen. Het mag niet zo zijn dat een bedrijf als Schiphol niet meedoet, terwijl bij andere sectoren wel ingegrepen wordt.
Wat kun jij doen?
Greenpeace bouwt aan een sterke beweging voor de omslag naar ecologische landbouw. Wil je op de hoogte blijven van alle activiteiten? Meld je dan hier aan.
Wil jij ook je eigen steentje bijdragen aan de omslag in de landbouw? Eet dan minder vlees en zuivel en koop zoveel mogelijk biologisch. Of sluit je aan bij CSA (Community Supported Agriculture)-netwerk Nederland, wat de productie van vers, lokaal, seizoensgebonden, gezond en gevarieerd voedsel toegankelijk maakt voor iedereen, of bij de Herenboeren, waar boeren werken voor huishoudens die lid zijn van een coöperatie. Of doe je boodschappen bij een Caring Farmer bij jou in de buurt.