De koudste plek op aarde smelt. De bemanning van het Greenpeace-schip de Arctic Sunrise voer naar de ijzige wateren van Antarctica en keek de gevolgen van de klimaatcrisis recht in het gezicht.
De bevroren wildernis van Antarctica lijkt van haast buitenaardse schoonheid, maar dat ís ze niet; het is ónze wereld. Wat op dit afgelegen continent gebeurt, heeft invloed op ons allemaal. En wat onze actievoerders daar zagen, stemt niet vrolijk.
Internationale wateren worden nauwelijks beschermd
Ook op de zuidpool neemt de massa zee-ijs in schrikbarend tempo af. Als er niets verandert, krijgen we niet alleen te maken met gevaarlijke en onomkeerbare zeespiegelstijging, maar worden ook de nu nog onbegaanbare vaarroutes in de Antarctische zomers toegankelijk voor verwoestende visserij en mijnbouw. Dat is desastreus voor al het leven in dit unieke ecosysteem.
Ondanks het bijzondere en kwetsbare karakter van Antarctica heeft slechts een heel klein deel van het totale wateroppervlakte hier een zeker mate van bescherming. Een enorm lap van bijna 4 miljoen km2 – grofweg de omvang van de Europese Unie – van dit gebied valt in internationale wateren. Omdat deze zeeën en oceanen van niemand zijn (of beter: van ons allemaal), voelt geen enkel land zich geroepen om het voortouw te nemen in de bescherming ervan. En dus geldt hier al decennialang het recht van de brutaalste.
Grote industriële vissersvloten en mijnbouwbedrijven maken gretig misbruik van de wetteloosheid om hun plunderingen voort te zetten. Enorme vissersschepen jagen hier op krill en roven daarmee het voedsel dat pinguïns, walvissen en
zeehonden nodig hebben.
Een Oceanen Verdrag beste mogelijkheid om internationale wateren te beschermen
In 2022 zullen de Verenigde Naties besluiten over een wereldwijd Oceanenverdrag. Een sterk, bindend verdrag is de beste mogelijkheid om ook de internationale wateren te beschermen. Om de ernst van de situatie te onderstrepen, reisde Greenpeace met de Arctic Sunrise opnieuw naar het majestueuze zuidpoolgebied. Ook aan boord waren wetenschappers van de Stony Brook University uit New York, die vooral benieuwd waren naar het effect van klimaatverandering op pinguïns en andere zeedieren in dit gebied.
Pinguïns zijn wat ze in de wetenschap een indicatorsoort of ecologische indicator
noemen: hoe het met de koddige zwart-witte diertjes gaat, zegt veel over de gezondheid van het hele ecosysteem. Hoeveel pinguïns zijn er nog, van welke soort en waar bevinden ze zich?
‘Op deze expeditie verkennen we delen van het Antarctische schiereiland die wel vanuit de lucht, maar nog nooit eerder over land bezocht zijn’, zegt wetenschappelijk expeditieleider Heather Lynch. ‘Door deze afgelegen gebieden goed in kaart te brengen, begrijpen we straks beter hoe pinguïns op snelle klimaatverandering reageren.’ ‘Het aantal pinguïns daalt al jaren’, vult Greenpeace-campagneleider oceanen Louisa Casson aan. ‘We zien nu bijna 60% minder pinguïns dan 50 jaar geleden en in enkele kolonies loopt dat zelfs op tot 70%. Alles wijst erop dat klimaatverandering en de industriële visserij de belangrijkste oorzaken zijn.’
Pinguïns leven in grote kolonies van soms wel duizenden dieren bij elkaar. Ga er maar aan staan om die met de hand te tellen, zoals de wetenschappers op de Arctic Sunrise doen. Om fouten te voorkomen, wordt elke kolonie drie keer geteld, met een handzaam apparaatje waarmee elke pinguïn één klik krijgt. Drones verkennen de ontoegankelijke stukken, om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen.
‘Dit is klimaatverandering die ons recht in het gezicht kijkt’
Met hun zwart-witte uiterlijk en fel oranje snavel steken de pinguïns sterk af tegen het kraakheldere wit van de gletsjers en ijsbergen. Weinig mensen kunnen een glimlach onderdrukken als ze een groep pinguïns over het ijs zien hupsen of glijden. Toch was de bemanning van de Arctic Sunrise allesbehalve blij, toen ze op een onverwachte plek een kolonie ezelspinguïns zag: véél zuidelijker dan ze de dieren normaal waarnemen. ‘Dit is de klimaatcrisis die ons recht in het gezicht kijkt’, zegt Louisa. ‘Tot voor kort was het hier voor deze pinguïnsoort te koud om te broeden. Maar door de opwarming van het zeewater kunnen ze hun kuikens nu wel op deze plek in leven houden.’
Goed nieuws: kolonie Adéliepinguïns stabiel gebleven
Er kwam ook voorzichtig goed nieuws vanaf het Greenpeace-schip: de vaste koloniën Adéliepinguïns die leven en broeden in de Weddellzee ten zuidoosten
van het Antarctische schiereiland, zijn stabiel gebleven. Een stevige aanwijzing dat dit afgelegen gebied onder de zuidpoolcirkel dienst doet als toevluchtsoord voor soorten die vluchten voor klimaatverandering. ‘Ook dit gebied is niet immuun voor klimaatverandering’, zegt Heather Lynch, ‘maar het lijkt erop dat pinguïns op deze specifieke plek vooralsnog gevrijwaard zijn van bedreigingen waardoor kolonies met soortgenoten elders fors slinken.’
Pinguïns als klimaatvluchteling, het moet niet gekker worden. Alle reden dus om nu écht werk te maken van de bescherming van Antarctica. ‘Laat dit voor overheden een aansporing zijn om eindelijk zeereservaten in te stellen, waarin alle schadelijke activiteiten verboden zijn.’
Succes van Greenpeace en milieu-beweging: in 2016 Rosszee uitgeroepen tot zeereservaat
Al jaren maakt een breed gezelschap van wetenschappers en milieuorganisaties zoals Greenpeace zich hard voor bescherming van de wateren rondom Antarctica. Een zaak van lange adem, met gelukkig ook successen: zo werd na lang en intensief campagne voeren de Rosszee in 2016 uitgeroepen tot zeereservaat. Deze diepe baai in de zuidelijke oceaan van Antarctica is een ecologische hotspot, waar je meer dan vindt. Nergens ter wereld leven meer pinguïns, orka’s, zeevogels en inktvissen.
Helaas stuiten pogingen om ook andere stukken van Antarctica op een vergelijkbare manier te beschermen keer op keer op een veto van landen als China en Rusland, die daarmee hun commerciële belangen veiligstellen. Enkele maanden voor de expeditie van de Arctic Sunrise lukte het de Antarctic Ocean Commission (CCAMLR), in 1982 nota bene opgericht om het zeeleven in Antarctica te beschermen, opnieuw niet om harde afspraken te maken over het instellen van een groter zeereservaat.
Een oplossing voor de eindeloze discussies over elke vierkante kilometer is een sterk internationaal Oceanenverdrag dat een wereldwijd netwerk van zeereservaten mogelijk maakt.
Dit jaar, 2022, is cruciaal voor de toekomst van de oceanen, met een laatste ronde onderhandelingen voor het VN Oceanen-verdrag. Een ultieme kans voor de internationale gemeenschap om eindelijk haar verantwoordelijkheid te nemen. Het reddingsplan ligt er: minimaal 30% van de oceanen moet voor 2030 volledig beschermd zijn.
De natuur is veerkrachtig; als we haar met rust laten
Een sterk Oceanenverdrag zou de weg vrijmaken voor het instellen van een wereldwijd netwerk van zeereservaten, waarbinnen kwetsbare ecosystemen verboden terrein zijn voor schadelijke activiteiten. Bestaande zeereservaten laten zien hoe veerkrachtig de natuur is als we haar met rust laten; de biodiversiteit bloeit er op, visstanden herstellen zich en oceanen worden weer bestand tegen toekomstige (klimaat)dreigingen.
Meer dan 100 regeringen hebben al toegezegd het reddingsplan te steunen. Maar die woorden zijn natuurlijk nul komma nul waard als ze niet omgezet worden in daden. Daarom houdt Greenpeace de druk op de ketel, met onze wetenschappelijke reis naar Antarctica en een petitie die al door miljoenen mensen is ondertekend.