Ontoelaatbaar, oordeelde de Raad van State in 2007. De verleende exportvergunning werd vernietigd. Het strafrechtelijk onderzoek naar de precieze gang van zaken nam jaren in beslag. Greenpeace vermoedde dat er sprake was van opzettelijke misleiding over de giftige stoffen op het afvalschip. Gisteren bevestigde het Openbaar Ministerie, na jarenlang onderzoek naar de precieze feiten, de vermoedens van Greenpeace. Desondanks gaat het OM niet over tot vervolging. Hoe kan dat? Greenpeace-advocaat Bondine Kloostra legt uit.
De wet is stelselmatig overtreden, zowel door de eigenaar van het schip als de Nederlandse staat, oordeelt het OM. Waarom vindt dan geen vervolging plaats?
‘Het OM concludeert dat er door verschillende overheidsinstanties is meegewerkt aan het overtreden van de regels voor de export van gevaarlijk afval. Bij de Otapan ging het onmiskenbaar om afval, vanwege de grote hoeveelheden asbest. Het is verboden om afval naar landen buiten de Europese Unie te vervoeren. Er is geen wet die stelt dat politici en ambtenaren immuun zijn. Het is in eerste instantie niet aan de strafrechter om een oordeel te vellen, is meestal de gedachte, maar aan de Tweede Kamer als controlerend orgaan.’
|
Wie, wat, wanneer? 1999: De Mexicaanse zwaveltanker Otapan vaart de haven van Amsterdam binnen. De eigenaar is in financiële problemen en het schip kan Amsterdam niet verlaten. 2001: Een deel van de asbest wordt in opdracht van de toenmalige eigenaar op onverantwoorde wijze verwijderd. Later zal hij hiervoor veroordeeld worden door de Nederlandse strafrechter. 2002: Het voormalig ministerie van VROM laat onderzoek doen naar de giftige stoffen die in het schip aanwezig zijn. Duidelijk wordt dat het onder meer om tienduizenden kilo’s asbest en andere gevaarlijke chemicaliën gaat. 2005: De Nederlandse staat wordt mede-eigenaar van de Otapan en wil het liefst zo snel mogelijk een oplossing voor het schip dat in de Amsterdamse haven ligt te roesten. Juli 2006: De Otapan vertrekt, onder het mom van hergebruik, voor de sloop naar Turkije. In de exportpapieren wordt melding gemaakt van 1000 kilo asbest. De Turkse overheid, gewaarschuwd dat de papieren niet kloppen, weert het schip uit de territoriale wateren. Augustus 2006: Greenpeace vecht samen met andere partijen de exportvergunning aan voor de rechter. Toenmalig staatssecretaris Pieter van Geel erkent dat de Otapan veel meer asbest bevat dan was vermeld. Oktober 2006: De Otapan keert na maanden gesteggel terug naar de haven van Amsterdam. Het schip blijkt uiteindelijk meer dan 70.000 kilo asbest te bevatten. 2007: Een strafrechtelijk onderzoek gaat van start naar de gang van zaken rond het verlenen van de exportvergunning. 2011: Het Openbaar Ministerie oordeelt dat zowel de eigenaar van de Otapan als de overheid, ambtenaren en private partijen in deze zaak de wet hebben overtreden, maar gaat niet over tot vervolging. Update 2012: Ook het gerechtshof laat het afweten, omdat de Staat immuun zou zijn voor strafvervolging. |
Ambtenaren die willens en wetens meewerken aan de export van een schip vol gif gaan dus vrijuit?
‘Dat is nog maar de vraag. Er is de afgelopen jaren een maatschappelijke discussie gaande over immuniteit van overheden. Ook de politiek kijkt steeds kritischer aan tegen het hanteren daarvan. In 2006 hebben PvdA en CDA vanuit de Kamer een wetsvoorstel ingediend om een einde te maken aan de immuniteit van overheden in het strafrecht.
Het OM heeft aan Greenpeace laten weten dat het vervolging van individuele ambtenaren in principe mogelijk acht in het geval van ernstige feiten, begaan door individuele ambtenaren. In deze zaak zou daar volgens het OM echter geen sprake van zijn. En dat is vreemd. Het platform Ship Breaking heeft, samen met Greenpeace, al in een vroeg stadium hooggeplaatste ambtenaren gewezen op onjuiste feiten in de exportvergunning. Die ambtenaren hebben de export desondanks laten doorgaan. Dat is zeer ernstig, want men was dus gewaarschuwd dat de export op deze manier niet kon en mocht.
Overigens is het niet zo dat men naast het strafrecht met lege handen staat tegenover ambtenaren die ernstige milieudelicten plegen, zoals in deze zaak. Zij kunnen ook disciplinair worden aangepakt door de leiding van het ministerie.’
Het OM kent niet alleen de ambtenaren maar ook de betrokken bedrijven en particulieren immuniteit toe, onder wie de eigenaar van het schip. Hoe kan dat?
‘Het OM stelt dat er sprake is geweest van rechtsdwaling bij deze private partijen: zij mochten er door verkeerde informatie van ambtenaren van uitgaan dat er geen sprake was van het overtreden van de wet. Dwaling over hoe je het recht moet uitleggen was echter niet aan de orde daar waar simpelweg foute gegevens zijn verstrekt om aan een exportvergunning te komen. Melding maken van 1000 kilo in plaats van tienduizenden kilo’s asbest kun je geen rechtsdwaling noemen.’
© GP/Van Houdt
Het komt er dus op neer dat iedereen vrijuit gaat. Wat nu?
‘Greenpeace beraadt zich op eventuele stappen, maar nu is eerst de politiek aan zet. Uit de eerste reacties blijkt dat de Kamer de conclusies van het OM uiterst serieus neemt en volledige openheid van zaken wil over wat zich op het toenmalig ministerie van VROM, onder verantwoordelijkheid van oud-staatssecretaris Van Geel, heeft afgespeeld. Een belangrijke vraag is of de betrokken ambtenaren nog in functie zijn. Zitten die mensen nog steeds op dezelfde dossiers? Zijn zij de garantie dat de internationale sluikhandel in gevaarlijk afval wordt tegengegaan, zoals Nederland verplicht is onder internationaal recht?’
Hebben de schandalen rond de Otapan en de Probo Koala de overheid wakker geschud en geleid tot ander beleid?
‘Het is natuurlijk van het grootste belang dat uit deze dossiers lessen worden geleerd voor de toekomst. Nog dagelijks worden grote hoeveelheden afval onder het mom van hergebruik vanuit Europese havens, waaronder die in Rotterdam, richting Afrika en Azië verscheept. Dat soort praktijken kan nooit helemaal uitgebannen worden, maar we hebben een overheid nodig die daar bovenop zit. In de zaak rond de Otapan is niet alleen gefaald om de illegale export van gevaarlijk afval tegen te gaan, maar hier is zelfs actief aan meegewerkt. De Nederlandse overheid heeft er alles aan gedaan om op die wijze kosten te besparen. Het idee dat gesjoemel op papier niet zo ernstig is als andere misdrijven wordt daarmee gevoed. Maar als de Otapan in Turkije zou zijn aangekomen en daar zou zijn gesloopt, zouden vele mensen zijn blootgesteld aan gevaarlijke hoeveelheden asbest. Met alle gevolgen van dien.’
Een toekomst zonder gif
Voor de productie van onze kleding, elektronica en cosmetica worden vaak giftige stoffen gebruikt. Stoffen die in de natuur terechtkomen bij de productie en op het moment van afdanken. Maar ook door lozingen van afvalwater door fabrieken die de producten maken. Terwijl er steeds meer schone alternatieven zijn.
Wat ons betreft komen er geen producten op de markt voordat is bewezen dat ze geproduceerd zijn zonder giftige stoffen. Zodat jij in de toekomst alles kunt kopen zonder je zorgen te maken. Lees meer >>