‘lk slaap slecht, ik ben zo bang’, zegt Andre Karipuna. En daar heeft hij ook alle reden toe. De houtkap- en landbouwmaffia in Brazilie heeft carte blanche gekregen van president Bolsonaro om de Amazone binnen te dringen. Wie zich verzet, moet vrezen voor zijn leven.
Katika Karipuna wijst graag op de rijkdom van het bos. ‘Kijk eens hoe mooi het hier is!’ Maar ze maakt zich ook grote zorgen. ‘Mijn kinderen en kleinkinderen zullen moeten vechten voor ons bos. En dat terwijl er nog maar weinig Karipuna zijn.’
Om precies te zijn leven er nog 58 karipuna in de Braziliaanse Amazonestaat Rondonia. Zij zijn de afstammelingen van de slechts vier Karipuna die het eerste
contact met de witte indringers overleefden. Veel is intussen veranderd – Karipuna gaan naar school, spreken (ook) Portugees – maar ze leven nog altijd in een deel van hun oorspronkelijke gebied. In 1998 werd 152.000 hectare ongerept Amazonewoud formeel aan hen overgedragen. De Karipuna houden van hun bos en beschermen het tegen indringers – zolang ze kunnen. Alle ogen op de Amazone, een project van Greenpeace, Hivos, Simi (organisatie van lokale leefgemeenshappen) en negen andere organisaties voor bescherming van het Amazonewoud, helpt ze daarbij.
Alle ogen op de Amazone
Dankzij dit project konden de Karipuna voor het eerst aan de wereld vertellen hoe dramatisch hun situatie in de afge lopen jaren is verslechterd. We lobbyden bij de Verenigde Naties om Adriano Karipuna een podium te bieden en reisden in april vorig jaar met hem naar New York, waar hij het Permanente Forum voor Inheemse Zaken van de VN toesprak. Getooid met de traditionele verenhoed van zijn volk, herinnerde hij de lidstaten en de Braziliaanse regering aan hun verantwoordelijkheid voor de bescherming van inheemse gemeenschappen en hun regenwouden.
‘Wij kunnen de stem van de Karipuna internationaal laten horen’, zegt Oliver Salge, Greenpeace-campagneleider in Brazilie. ‘Daarom gingen we met Adriano naar New York en nodigden we zijn broer Andre Karipuna in oktober uit voor een kleine Europese tour die veel media-aandacht opleverde. In Geneve liet hij de VN Working Group on Business and Human Rights zien hoe meer dan 10.000 hectare Karipuna-grondgebied is verwoest in de afgelopen drie jaar. En niet 2.100 hectare, zoals de overheid zegt. Daar kan de verantwoordelijke instantie overigens niets aan doen: ze beschikt gewoon niet over goede satellietbeelden . Wij wel, met dank aan de Nationale Postcode Loterij die het project Alle ogen op de Amazone ondersteunt.’
‘Van de 10.000 hectare ontbossing die we in kaart brachten, is maar liefst 80% in de afgelopen drie jaar gekapt of platgebrand’, vertelt Oliver. Dat begon al met de komst van de rechtse president Temer in 2016. Maar als hij de boze droom is van de Amazonewoudbewoners, dan is zijn opvolger Jair Bolsonaro hun ergste nachtmerrie. De extreemrechtse ex-militair maakte direct duidelijk vol voor economische groei te gaan, ook in het Amazonewoud . ‘Inheemse gemeenschappen nemen te veel land in beslag en zijn onproductief, licht Oliver Bolsonaro’s wereldbeeld toe. ‘En milieuactivisten houden de economische groei tegen.’
‘Klimaatverandering? Een marxistisch complot!’
Slechts enkele uren na zijn aantreden op 1 januari 2019 legde Bolsonaro de toekenning van inheemse landrechten in handen van het Ministerie van Landbouw – een gotspe voor wie weet dat dit ministerie wordt gecontroleerd door de machtige landbouwlobby van boeren die zich illegaal en vaak met geweld inheemse gronden toe-eigenen. FU NAI, de overheidsorganisatie voor inheemse zaken valt nu onder het nieuwe Ministerie voor Vrouwen, Gezinnen en Mensenrechten. Dat wordt gerund door Damares Alves, een evangelische dominee en medeoprichter van een omstreden organisatie die indianen wil bekeren .
Ook van de nieuwe milieuminister valt geen heil te verwachten: Ricardo Salles is naar voren geschoven door de landbouwlobby en liet direct weten klimaatverandering niet zo belangrijk te vinden. Minister van Buitenlandse Zaken Ernesto Araujo gaat nog een stapje verder en noemt klimaatverandering ‘een marxistisch complot’. De nieuwe regeringsploeg is eensgezind in haar afkeer van milieube schermers, zoals milieuagentschap Ibama, federale open bare aanklagers, inheemse gemeenschappen en ngo’s als Greenpeace. De directeur van Ibama moest begin januari ontslag nemen en Bolsonaro kondigde op z’n Trumps een oorlog aan tegen ‘de boetecultuur’ van dit instituut – ook Bolsonaro kreeg zo’n boete toen hij op heterdaad betrapt werd tijdens illegale visserij in het Amazonewoud.
Liever verder lezen in de pdf? Dat kan hier!
Carte blanche voor bosvernietiging
Iedereen die illegaal beschermde gebieden intrekt, vissers, mijnbouwers, boeren, houtkappers, heeft van Bolsonaro carte blanche gekregen. Dat ondervonden de Karipuna direct aan den lijve. In het weekend van 19 januari brachten ze een zieke dorpsgenoot naar de weg, waar hij door een ambulance zou worden opgehaald. Maar de Karipuna stuitten op een bende veeboeren die de weg blokkeerden en tegen de Karipuna schreeuwden dat ze moesten ophoepelen. Zo lieten ze zien wie in het Karipunagebied tegenwoordig de macht in handen heeft. Elke week trekt er wel een groep illegaal hun gebied binnen – en de politie doet niets. De Karipuna voelen zich machteloos: ‘Wij kunnen niet mer op ons eigen grondgebied rondlopen om te jagen. Want als we houtkappers tegenkomen, schieten ze op ons.’ Karipunaleiders als André en Adriano ontvangen meer doodsbedreigingen sinds Bolsonaro aan de macht is: ‘We schieten een kogel in je rug.’
De steun van Alle ogen op de Amazone is onmisbaar voor de Karipuna. Samen brengen we de illegale activiteiten in kaart, met smartphones, drones, vliegtuigjes én satellietbeelden. Zov verzamelden we afgelopen jaar bewijsmateriaal van illegale ontbossing in Karipunagebied en overhandigden dat aan de openbare aanklager, die een rechtszaak startte. Een groot succes want de rechter eiste van de staat Rondonia een beschermingsplan voor alle inheemse gebieden. De openbaar aanklager houdt in de gaten of Rondonia dit vonnis ook uitvoert; zo niet, dan hangt haar een hoge boete boven het hoofd. Zo wonnen we meerdere rechtszaken en kwam zelfs de politie in actie. Helaas komen de indringers snel terug, omdat te voorkomen is een fundamentele oplossing nodig.
Geen leven zonder de Amazone
Inheemse gemeenschappen zijn de beste bosbeschermers ter wereld. Het is eigenlijk van de gekke dat zij deze strijd alleen moeten voeren: de Amazone houdt ons allemaal in leven. Ze reguleert het weer, haar biodiversiteit is uniek op onze planeet en haar eeuwenoude bomen houden miljoenen tonnen CO2 vast. Alle alarmbellen gaan dan ook rinkelen, als je een blik op de cijfers werpt. In het afgelopen jaar steeg de ontbossing in het Braziliaanse deelvan de Amazone met 13,7%. Dat zijn, rekende Greenpeace Brazilië uit, zo’n 1.185 miljoen omgehakte of verbrande bomen. Kunt u zich dat nog voorstellen? Wij niet. Maar dat het een dikke middelvinger is richting onze internationale klimaatafspraken, dat is zeker.
Wetenschappers waarschuwen voor de gevolgen van de landbouwinvasie in de Amazone die de ontbossing aanjaagt. Terugkerende droogte in het gebied lijkt een voorbode van het tipping point – het onslagpunt waarna klimaatverandering niet meer tegen te houden is, omdat het stervende regenwoud de mogelijhkeid om CO2 vast te houden, verliest. Wanneer dat bereikt wordt, blijft onzeker. Maar met de komst van Bolsonaro en zijn ruimte voor de vlees- en soja-expansie, zou dit punt wel eens akelig dichtbij kunnen zijn.
Nederland ontbost voor soja
Nederland is de grootste Europese importeur van soja uit Brazilië, vooral voor goedkoop veevoer. Bovendien is ons land nauw betrokken bij de aanleg van de zogeheten ‘sojacorridor’, een transportnetwerk middenin de Amazone. Daarmee helpt ons land een belangrijk probleem oplossen voor de ontbossende sojaboeren en hun multinationale afnemers: hoe krijgen ze hun soja vanuit de jungle naar de havens om de bonen naar Europa en China te verschepen? De plannen zijn desastreus voor het regenwoud en haar bewoners. Toch was een consortium van de Nederlande overheid met bedrijven als Panteia en STC-GROUP er als de kippen bij om opdrachten binnen te slepen voor deze ‘Corredor Norte’.
Alle ogen op de Amazone is harder nodig dan ooit in het Brazilië van Bolsonaro. Onze parners hier zijn sterk op nationaal en regionaal niveau, maar ze missen de aansluiting bij mondiale netwerken en hebben weinig ervaring met internationale media en campagnes. Daarin is een belangrijke rol voor Greenpeace weggelegd: wij kunnen en zullen de Karipuna en het regenwoud een podium geven en internationaal aandacht vragen voor het schreeuwende onrecht dat hen wordt aangedaan – en voor de enorme klimaatgevolgen die dit voor de hele wereld zal hebben.
In zijn emotionele toespraak in Genève vroeg André Karipuna de internationale gemeenschap op hulp. ‘Wij zullen vermoord worden. Wij willen vechten om de natuur te beschermen, maar we weten niet meer wat we moeten doen tegen de huidige ernstige bedreigingen. Daarom roep ik de wereld op: help mijn mensen te beschermen en stop bedrijven die ons land inpikken en het regenwoud vernietigen. Alstublieft.’
Half april trekken inheemse gemeenschappen uit heel Brazilië naar de hoofdstad om te protesteren tegen de schendingen van hun rechten. Ze slaan een kamp op, houden toespraken en organiseren een reeks activiteiten. Voor Greenpeace hét moment op de Karipuna in de schijnwerpers te zetten en op te roepen tot internationale solidariteit.
Terug naar de pagina van Greenpeace Magazine
Doe mee