Dat Tata Steel de volksgezondheid en het klimaat schaadt, is niets nieuws. Omwonenden en actiegroepen kloppen al tientallen jaren aan bij zowel de staalgigant als de overheid. Hun zorgen werden al die jaren weggewuifd of glashard ontkend. Sinds kort erkennen alle partijen: Tata vervuilt, en niet zo’n beetje ook. Toch weigert de overheid in te grijpen.
In deze timeline zetten we een aantal sleutelmomenten op een rij die laten zien hoe onze overheid keer op keer haar burgers, de natuur en het klimaat in de steek laat. Een gevaarlijk patroon, dat we voor eens en altijd moeten doorbreken.
Onderteken de brief aan de minister. Onze eis: sluit NU de meest ziekmakende onderdelen van Tata Steel!
2023 – Onderzoeksraad tikt overheid op de vingers
Deze timeline zou eigenlijk in 1972 moeten beginnen, maar ik speel even vals en begin veel recenter, in 2023. Het rapport dat toen verscheen vat namelijk heel mooi (of eigenlijk heel vreselijk) samen hoe de overheid de belangen van grote bedrijven verheft boven die van burgers zoals jij en ik. De Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeerde vorig jaar dat omwonenden van industrie, zoals de fabrieken van Tata Steel en Chemours, onvoldoende worden beschermd tegen schadelijke industriële stoffen. Volgens de Raad nemen bedrijven en de overheid een te passieve houding aan. Precies daarom voert Greenpeace de campagne ‘People versus Polluters’. Het mag niet zo zijn dat winsten en beurskoersen boven het welzijn en de gezondheid van mensen gaan.
En dan nu terug in de tijd. De geschiedenis van Tata Steel begint in 1918, met de oprichting van Koninklijke Hoogovens, een initiatief van de staat om de productie van staal (en later ook aluminium) in Nederland een slinger te geven. In 2007 werd de fabriek in Velsen onderdeel van het Indiase Tata Steel. Het gros van de problemen waarmee omwonenden nu kampen, ontstond ruim vijftig jaar na de oprichting.
1972 – een lekkende kooksfabriek
Kooks (of cokes) is steenkool die is behandeld om vervolgens als brandstof te worden gebruikt. In het geval van Tata Steel voor de productie van staal. Tata maakt die kooks zelf, op het fabrieksterrein in Velsen. In 1972 bouwde Koninklijke Hoogovens een tweede, grotere kooksfabriek, om de productie op te schroeven. EenVandaag toonde in 2023 aan dat die fabriek al sinds de bouw niet goed functioneerde. Daardoor kwamen en komen er uit de fabriek regelmatig wolken met hoge concentraties kankerverwekkende stoffen vrij.
Zowel Tata Steel als controleurs van de milieudienst van de provincie Noord-Holland wisten hiervan, aldus EenVandaag. Toch is de fabriek ruim 50 jaar later nog altijd open. Met desastreuze gevolgen voor de gezondheid van omwonenden. Greenpeace en omwonenden eisen dat kooksfabriek 2 in 2025 sluit en kooksfabriek 1 uiterlijk in 2030. Die laatste werd in 1982 gebouwd en is inmiddels dus ruim 40 jaar oud.
1975 – Een verontrustend rapport verdwijnt in het niets
De overheid wist al in de jaren zeventig dat omwonenden van Hoogovens worden blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen. De provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam lieten hier nota bene zelf onderzoek naar doen, bleek vorig jaar uit onthullingen van EenVandaag. De onderzoekers concludeerden dat de uitstoot van gevaarlijke paks (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) in het IJmondgebied ‘hoger zijn dan in bv. een druk stadscentrum met veel verkeer’. ‘Het onderzoek wordt voortgezet’, de laatste zin van het rapport, klinkt inmiddels haast cynisch. Want het onderzoek werd niet voortgezet. Sterker nog, met de alarmerende uitkomsten werd niets gedaan; het onderzoek ‘verdween’ op mysterieuze wijze.
1988 – De provincie knijpt een oogje toe
De geschiedenis van Tata Steel is een geschiedenis van laffe beleidsmakers en toezichthouders. Dat bleek onder andere in 1988, toen de provincie Noord-Holland constateerde dat er veel kankerverwekkende paks weglekten via de ovendeuren van een van de kooksfabrieken van Hoogovens. Aanvankelijk eiste de provincie dat er nieuwe deuren zouden komen, maar die eis verdween vervolgens van tafel, zo blijkt uit onderzoek van Nu.nl. Het zou tot 2007 duren voordat er nieuwe deuren kwamen.
1992 – Vrijwillige milieuafspraken
Hoogovens maakte in 1992 (vrijblijvende) afspraken met de Rijksoverheid over het terugdringen van schadelijke uitstoot. Het ging onder meer over fijnstof, stikstof en zwaveldioxide. Ruim dertig jaar later heeft de staalgigant veel van die doelen nog altijd niet gehaald, bleek eind vorig jaar uit onderzoek. De overheid? Die kijkt opnieuw weg. Tegelijkertijd lobbyt Tata tegen een hogere CO2-belasting voor grootvervuilers. Voor Greenpeace is dit het zoveelste bewijs dat vrijwillige convenanten met het bedrijfsleven geen betrouwbaar middel zijn om de volksgezondheid, de natuur en het klimaat te beschermen.
2006 – De overheid geeft de staalgigant ruim baan
De overheid wist en weet dat de staalfabriek in de IJmond een bedreiging vormt voor de volksgezondheid, de natuur en het klimaat. Desondanks stond ze in 2006 toe dat het toenmalige Corus (waarin Koninklijke Hoogovens in 1991 opging) nóg meer staal zou gaan produceren. Dat gebeurde in het kader van het Waterlandakkoord. In dat akkoord spraken verschillende gemeenten en de provincie met Tata af dat er vlak bij de fabriek nieuwe woningen zouden worden gebouwd, in ruil voor een toename van de staalproductie. Er werden nauwelijks afspraken gemaakt over de troep die Tata uitstoot. Het akkoord stond zelfs toe dat de staalgigant meer stikstofoxiden zou uitstoten, stoffen die schadelijk zijn de gezondheid.
Onderteken de brief aan de minister. Onze eis: sluit NU de meest ziekmakende onderdelen van Tata Steel!
2010 – Rijkswaterstaat laat Tata Steel giftige cyanide lozen
In 2007 werd Corus, en daarmee ook Koninklijke Hoogovens, overgenomen door het Indiase Tata Steel. De staalfabriek van Tata Steel in Velsen verbruikt 34 miljard liter water per jaar. Dat is meer dan 700.000 huishoudens. Het grootste deel van dat water wordt gebruikt in de kooksfabrieken, die tevens de meeste ziekmakende stoffen uitstoten. Het afvalwater dat overblijft, loost Tata in het oppervlaktewater. Dat bevat allerlei giftige stoffen, zoals arsenicum, chroom, kwik, zink, lood, nikkel en cyanide.
Voor de lozing van cyanide kreeg Tata Steel in 2010 van Rijkswaterstaat een vergunning die ruimer is dan de Europese richtlijnen, zo ontdekte de Volkskrant in 2019. De overheidsdienst die zich, naar eigen zeggen, inzet voor schoon water en ‘een duurzame leefomgeving’, gaf een van Nederlands grootste vervuilers toestemming om nog meer gif (want dat is cyanide) in het oppervlaktewater te dumpen. De reden? De Europese norm zou voor Tata ‘niet haalbaar’ zijn geweest. Waarom hebben we zulke normen, als grootvervuilers ze met toestemming van de overheid aan hun laars mogen lappen?
2012 – Tata Steel betaalt geen kolenbelasting
Tata Steel is de grootste kolenverbrander van Nederland. De twee antieke kooksfabrieken verwerken grote hoeveelheden steenkool tot kooks, een brandstof voor de hoogovens. In 2012 stemde een meerderheid in de Tweede Kamer voor de invoering van een kolenbelasting. Die kolenbelasting kwam er, een (bescheiden) succes voor het klimaat en de luchtkwaliteit. Helaas, je voelt hem al aankomen, werd Tata Steel vrijgesteld van die belasting. Terwijl de consument btw betaalt over een zak briketten voor de barbecue, kan grootvervuiler Tata Steel belastingvrij kolen verstoken. Daarnaast is het bedrijf vrijgesteld van enige energiebelasting. Voor de miljarden liters water die het jaarlijks verbruikt (zie hierboven), betaalt het € 100,-. Je leest het goed: honderd euro.
2016 – Tata Steel mag naar lieve lust stikstof uitstoten
CO2 uitstoten, steenkool verbranden: Tata Steel is in veel dingen ‘de grootste van Nederland’. Zo ook als het gaat om de uitstoot van stikstof. De staalproducent geeft zelfs grootvervuiler Schiphol het nakijken. Onbegrijpelijk dus dat de provincie Noord-Holland Tata in 2016 een natuurvergunning verleende, die het bedrijf toestond enorme hoeveelheden stikstof uit te stoten. Nadat de milieuorganisatie Mobilisation for the Environment een rechtszaak had aangespannen, werd de vergunning in 2022 aangepast. De bovengrens ging met 8 procent naar beneden. Een wassen neus, want Tata maakte helemaal geen gebruik van die 8 procent. De overheid houdt het bedrijf opnieuw de hand boven het hoofd. Terwijl sommige boeren het water aan de lippen staat en de woningbouw op slot is vanwege het stikstofprobleem, mag Tata doorgaan met vervuilen.
2019 – Tata Steel krijgt € 1 miljard cadeau
Uit onderzoek van de Groene Amsterdammer blijkt dat Tata Steel tussen 2009 en 2019 een miljard euro aan gratis uitstootrechten van de staat kreeg, zonder dat het bedrijf minder CO2 is gaan uitstoten. Volgens het opinietijdschrift heeft de staalgigant slechts een zeer klein deel van dat enorme bedrag gebruikt om te vergroenen.
2022 – Opslag CO2, goed idee?
Als de zware industrie zich wil weren tegen échte klimaatmaatregelen, schermt het graag met schijnoplossingen als CO2-opslag. In 2020 kondigde Tata Steel trots aan dat het van plan is ‘op relatief korte termijn CO2 af te vangen uit de hoogovens en voor opslag te transporteren naar lege gasvelden onder de Noordzee’. Al zijn fossiele fabrieken zouden daarmee gewoon openblijven. In het plan stond niets over het verminderen van fossiele brandstoffen of het tegengaan van gezondheidsschade voor omwonenden. En de overheid? Die ging er in beginsel gewoon mee akkoord. En was zelfs bereid dit megalomane plan te spekken met een miljardensubsidie. Na druk van onder andere FNV en milieuorganisaties sneuvelde dit plan gelukkig. Maar het laat zien wat een macht Tata Steel heeft. Tata bepaalt, de overheid betaalt.
2023/2024 – Overheid weigert ziekmakende onderdelen te sluiten
Ruim 100 jaar na de oprichting van Hoogovens is iedereen het erover eens: de staalfabriek in Velsen maakt mensen in de omgeving ziek. Het RIVM concludeert in een recent rapport dat er een direct verband is tussen de hogere percentages longkanker en andere ziekten in de omgeving en Tata’s uitstoot van gevaarlijke stoffen. De fabriek is daarnaast een ramp voor de natuur en het klimaat.
Wat Tata betreft is dat alles geen reden om de meest ziekmakende onderdelen zo snel mogelijk te sluiten. Sterker nog, het bedrijf wil de vervuilende kooksfabrieken pas op zijn vroegst in 2030 en 2035 sluiten. Een klap in het gezicht van omwonenden en iedereen die onze planeet liefheeft. Zoals je in deze timeline hebt kunnen lezen, danst de overheid tot nu toe naar de (schoorsteen)pijpen van Tata. Maar omwonenden en andere bezorgde burgers pikken die lakse houding niet langer. Samen staan we op voor onze rechten.
Nu spant het erom, samen dwingen we de overheid actie te ondernemen! De minister onderhandelt op dit moment met Tata Steel over de toekomst van de fabriek. Nu is het moment om te luisteren naar omwonenden en wetenschappers. Onze eisen aan minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens:
- Sluit nu de meest ziekmakende onderdelen.
- Tata Steel moet voor 2030 stoppen met kolen, net als elektriciteitscentrales.
Jij kunt onze eisen aan de minister kracht bijzetten door de open brief te ondertekenen. Doe je mee?
Ja, ik teken nu!