De rechtszaak die we samen met inwoners van Bonaire voorbereiden tegen de staat, staat niet op zichzelf. De zaak bouwt voort op een nog korte maar rijke geschiedenis aan ‘klimaatzaken’. Over de hele wereld dwingen burgers en organisaties als Greenpeace steeds vaker klimaatactie af via de rechter. Omdat overheden te weinig maatregelen nemen om de klimaatcrisis te bezweren.
Kijk in eigen land naar de Urgenda-zaak. De overheid deed veel te weinig tegen klimaatverandering. En de uitstoot ging veel te langzaam omlaag, dus stapte de actiegroep Urgenda naar de rechter. De uitspraak in 2018 was zonneklaar: als de overheid niet direct maatregelen neemt om de nationale CO2-uitstoot met minimaal 25% te reduceren in 2020 en zo de ‘reële dreiging door klimaatverandering’ voorkomt, voldoet zij niet aan haar verplichtingen onder het Europese mensenrechtenverdrag.
Ook klimaatzaken tegen bedrijven
Wereldwijd zijn er zo’n 2200 klimaatzaken. In de meeste gevallen zitten regeringen in het beklaagdenbankje. Maar ook bedrijven worden gedaagd voor de milieuschade die ze aanrichten.
Kijk in Nederland naar de zaak van Milieudefensie tegen Shell in 2021. Een historische overwinning voor het klimaat. En voor iedereen die wordt getroffen door de klimaatcrisis. Voor het eerst werd een multinational aansprakelijk gehouden voor de bijdrage aan klimaatverandering. De rechter veroordeelde Shell tot het terugdringen van CO2-uitstoot. En oordeelde dat ook Shell zich moet houden aan de klimaatafspraken van Parijs.
Klimaatzaken over de hele wereld
Over de grens zagen we in 2022 de overwinning van eilandbewoners van Torres Strait op hun regering in Australië. En eerder al de actiegroep die in datzelfde land een nieuwe kolenmijn wist tegen te houden vanwege de uitstoot van broeikasgassen. Om klimaatredenen dus.
Denk ook aan de Filipijnse burgers die tientallen grote vervuilers op de knieën kregen. En aan de Pakistaanse boer die voedselzekerheid en andere klimaatactie afdwong bij zijn overheid. Allemaal dankzij een gang naar de rechter. Een werk van lange adem, deze Peruaanse berggids weet wat hem te wachten staat.
Gelukkig kunnen in veel landen mensen zo actie forceren bij de overheid of bij multinationals. En vaak genoeg starten (lokale) overheden hun eigen klimaatzaak. Omdat zij het zelf aan de stok krijgen met vervuilende bedrijven. Vooral in Amerika vind je voorbeelden van staten of steden die olie- en gasbedrijven voor de rechter slepen. Om ze te laten meebetalen aan klimaatbestendige infrastructuur. Helaas lang niet altijd met succes.
Lijst klimaatzaken steeds langer
De lijst met succesvolle klimaatzaken wordt steeds langer. Niet gek als je kijkt naar het duizelingwekkende aantal dat de Verenigde Naties liet becijferen. We leggen er zeven onder de loep.
1. Amerikaanse jongeren vs. de staat Montana
Zestien jonge inwoners van Montana, die hun staat aanklaagden wegens klimaatverandering, kwamen in augustus als overwinnaars uit een klimaatrechtszaak die zijn weerga niet kent. De jonge aanklagers voerden met succes aan dat het energiebeleid van de staat hun grondwettelijke recht op ‘een schoon en gezond milieu’ schendt – een recht dat sinds begin jaren 70 is vastgelegd in de grondwet van Montana.
2. Burgers vs. grote vervuilers
Filippijnse overlevenden van een tyfoon dienen in 2015 samen met Greenpeace een klacht in bij de Filippijnse Commissie voor de Mensenrechten tegen 47 grote vervuilers. In 2022 wonnen ze. De commissie achtte de bedrijven aansprakelijk voor het schenden van het recht van de Filipijnen op leven, water, voedsel, sanitaire voorzieningen en adequate huisvesting. Voor het eerst in de geschiedenis ligt er zo’n uitspraak voor mensenrechten.
3. Laaggelegen eiland vs. overheid
Acht inwoners van het laaggelegen eiland Torres Strait dienen in 2019 een klacht in bij het VN-Mensenrechtencomité. Dat oordeelde dit jaar dat Australië de mensenrechten van de eilanders niet heeft nageleefd, door geen effectief beleid te voeren om de druk op het recht op cultuur en het recht op privéleven, familie en een thuis te verminderen. De regering moet de geleden schade compenseren en overleggen met de eilandbewoners. Over wat zij nodig hebben en willen doen om hun manier van leven te behouden.
4. Duitse jongeren vs. overheid
Acht Duitse jongeren van Fridays for Future, onder wie Luisa Neubauer, stappen in 2020 samen met Greenpeace Duitsland naar het Constitutionele Hof om voor hun grondrechten te vechten. Het hof oordeelt in 2021 dat de huidige klimaatwetten de grondrechten van de Duitse jeugd niet beschermen. En dat de klimaatambitie aanzienlijk omhoog moet. Kort daarna schroefde de Duitse overheid haar ambities op naar 65% minder reductie in 2030.
5. Bezorgde burgers vs. Belgische overheden
Elf Belgische burgers besloten in 2014 actie te ondernemen tegen het in hun ogen kwakkelende klimaatbeleid van hun land. Ze startten een rechtszaak tegen de bevoegde overheden met als inzet België op zijn verantwoordelijkheid wijzen in de wereldwijde strijd tegen klimaatopwarming. En met succes! Alle Belgische overheden zijn veroordeeld voor het schenden van mensenrechten.
(Helaas legde de rechter de overheden geen concrete reductiedoelstellingen op. Daarom tekenden de bezorgde burgers, inmiddels bijgestaan door een kleine 70 duizend mede-eisers en medestanders, in november 2021 beroep aan)
6. Lokale gemeenschappen vs. Shell
Zuid-Afrikaanse rechtbanken trokken in september 2022 de ‘rechten’ in van Shell om seismische explosies uit te voeren voor de prachtige Wild Coast. Een enorme overwinning voor lokale gemeenschappen die vechten tegen fossiele brandstofbedrijven om hun leefomgeving en ons milieu te beschermen – inclusief de walvissen en dolfijnen die elke 10 seconden (!) aan oorverdovende seismische ontploffingen zouden zijn blootgesteld.
7. KlimaSeniorinnen vs. overheid
Tot slot een zaak, gesteund door Greenpeace, die nog tot succes moet leiden. Een groep vrouwen onder de naam KlimaSeniorinnen (Senior Women for Climate Protection) klaagt de Zwitserse regering aan vanwege mensenrechtenschendingen, om zwak klimaatbeleid aan te vechten. Omdat hittegolven, die door de klimaatcrisis alleen maar erger worden, hun gezondheid bedreigen. Het is voor het eerst dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens een klimaatzaak behandelt.
Blijf op de hoogte over de rechtszaak die we samen met inwoners van Bonaire voorbereiden. Hier hebben we alle updates voor je verzameld.
De overheid moet ons beschermen in de klimaatcrisis, maar doet dit niet. Al helemaal niet voor Bonaire. Inwoners van Bonaire en Greenpeace stappen naar de rechter, als het kabinet nu niet in actie komt.