De mensen op Bonaire lopen grote risico’s door de stijging van de zeespiegel, toenemende hitte en het afsterven van koraal. Samen met Greenpeace eisen inwoners van deze bijzondere Nederlandse gemeente klimaatrechtvaardigheid van de Nederlandse overheid.
Rapòrt devastador. Je hoeft geen Papiaments te spreken om zo’n krantenkop te begrijpen. Hij prijkte op woensdag 28 september op de voorpagina van het Bonairiaanse dagblad Boneriano, in een inktzwart blok. Die dag verscheen het schokkende rapport van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU), in opdracht van Greenpeace, over de impact die klimaatverandering op Bonaire en haar inwoners zal hebben. Het is de eerste uitvoerige analyse van de klimaatimpact op een Caribisch-Nederlands eiland en biedt een uniek overzicht van de gevolgen, doordat de onderzoekers het probleem bestudeerden vanuit vele invalshoeken en met een waaier aan methoden. Zo keken ze naar de milieugevolgen, de consequenties voor het cultureel erfgoed, de economische impact en de gezondheidseffecten voor de inwoners.
Groot deel Bonaire onder water
Die impact is inderdaad verwoestend of zelfs rampzalig te noemen – of hoe je de headline van Boneriano ook zou willen vertalen. Bonaire zal hard worden geraakt door klimaatverandering als we niets doen, blijkt uit het VU-onderzoek. Koraalriffen verdwijnen en het aantal hittegolven neemt toe. Door het stijgen van de zeespiegel kan nog deze eeuw maar liefst een vijfde van het eiland onder water verdwijnen. Voor de mensen die op Bonaire wonen zal het leven nooit meer hetzelfde zijn.
‘Gelukkig schuilt achter zo’n onheilspellende krantenkop een hoopvol bericht’, zegt Greenpeace-campaigner Dewi Zloch. ‘Het VU-onderzoek laat zien dat we echt een verschil kunnen maken, als we nu ingrijpen. Het goede nieuws is dat de schade binnen de perken blijft, als we de opwarming van de aarde iets onder de afgesproken 1,5 °C weten te houden.’
‘Deze waarschuwing komt net op tijd’, zo brengt Judmar Emerenciana (25) eenzelfde gevoel onder woorden. ‘We kunnen nu nog in actie komen.’ Judmar is grafisch ontwerper en een van de mensen op Bonaire die samen met Greenpeace optrekt om het tij te keren. Hij moet er niet aan denken dat grote delen van zijn eiland straks onder water staan. ‘En dat we dan beseffen dat we dit konden voorkomen.’
Wereldwijd zien bewoners van laaggelegen eilanden als eersten hun thuis letterlijk onder water verdwijnen door klimaatverandering. Middenin de gevarenzone van de klimaatcrisis ligt Bonaire – sinds 2010 een bijzonder gemeente van Nederland nota bene. Maar waar de overheid voor Europees Nederland talloze klimaatstudies heeft laten uitvoeren, lijkt ze zich nauwelijks te bekommeren om Bonaire en de andere eilanden in Caribisch Nederland. ‘Dat is onacceptabel’, blikt Dewi terug op de aanleiding om onderzoek te laten doen. ‘Met de kennis uit het VU-onderzoek moet de Nederlandse overheid de eerste stappen zetten om Bonaire te beschermen.’
Grote zorgen voor de toekomst
Het VU-onderzoek kijkt naar de impact van verschillende klimaatscenario’s op Bonaire. Als de wereldwijde opwarming tot 1,4 °C wordt beperkt, zijn de gevolgen aanzienlijk minder rampzalig dan wanneer die oploopt tot 2,7 of zelfs 4,4 °C. Duidelijk is dat als de wereldwijde CO2-uitstoot in het huidige tempo blijft toenemen, de toekomst van het laaggelegen eiland op het spel staat.
‘Mocht je jezelf ooit betrappen op de gedachte dat een procentpuntje meer of minder opwarming toch niet uitmaakt’, zegt Dewi, ‘bedenk dan hoe desastreus de gevolgen kunnen zijn voor mensen die op kleine eilanden en aan de kust wonen. Ik kan niet vaak genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om de wereldwijde temperatuurstijging onder de 1,5 °C te houden. Zoals we dat afspraken in het Klimaatakkoord van Parijs.’
Als dat niet gebeurt, lopen grote delen van Bonaire het risico permanent onder water te komen. Zonder beschermende maatregelen zullen in 2050 alle wegen in het zuiden van het eiland onbruikbaar zijn. In de meer extreme scenario’s, waarbij hoofdstad Kralendijk in 2150 overstroomt, kunnen mensen ook het vliegveld en het brandweerstation niet meer bereiken. De onderzoekers concluderen ook dat steeds meer mensen door het extremere weer en de hittegolven ziek zullen worden of sterven aan hittestress, maar ook door bacteriën of virussen die goed gedijen in een warmer klimaat.
Rechtszaak
Inwoners van Bonaire bereiden samen met Greenpeace een rechtszaak voor om klimaatactie af te dwingen voor het eiland. Het kabinet, sinds 2010 óók het kabinet van deze bijzondere gemeente, heeft de plicht om alle inwoners van Nederland te beschermen tegen levensbedreigende gevolgen van de klimaatcrisis. Daarom eisen we nu, met de kennis uit het onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam, klimaatrechtvaardigheid voor Bonaire. ‘Net als bij eerdere overwinningen op overheden en grote fossiele vervuilers gaan we er alles aan doen om deze zaak te winnen’, zegt Greenpeace-campaigner Dewi Zloch.
Het VU-onderzoek telt honderden pagina’s en gaat ook uitgebreid in op de gevolgen van afstervend koraal. De Bonairiaanse identiteit is nauw verweven met het koraal: de hoofdstad Kralendrijk (Koralendijk) is ernaar vernoemd. Koraalriffen zijn niet alleen een schuilplaats en kraamkamer van vissen, maar beschermen het eiland ook als een natuurlijke golfbreker tegen de stijgende zeespiegel. Bovendien zijn de koraalriffen bij Bonaire wereldberoemd onder duiktoeristen, waarop de economie voor een groot deel draait.
In het meest optimistische klimaatscenario voor 2050 lijdt het koraal geen schade. Maar in het extreemste klimaatscenario sterft er zo veel koraal af dat in 2050 nog maar 13 van de huidige 86 duiklocaties over zijn. Hoe dan ook zet de afsterving van het koraal ook na 2050 door. De kans is dan ook groot dat alle koraal bij Bonaire eind deze eeuw is verdwenen. Kortom: de gevolgen van het afstervend koraal zijn gigantisch voor de biodiversiteit, cultuur, economie en bescherming van het eiland.
Geen Bonaire zonder slavenhutjes
Stil en beduusd vernam Judmar de resultaten van het VU-onderzoek waaraan onderzoekers samen met mensen op Bonaire ruim een half jaar werkten. Hoe ernstig de voorspelde gezondheidsklachten ook mogen zijn, en hoe groot de schade aan gebouwen en essentiële infrastructuur, het is vooral het vooruitzicht van een overstroomd zuiden dat hem naar de keel grijpt. Daar staan de historisch belangrijke slavenhutjes. Een tastbare herinnering aan een pijnlijke geschiedenis vol uitbuiting en onvoorstelbaar leed. In de piepkleine koraalstenen huisjes sliepen in de negentiende eeuw tot wel zes slaafgemaakte mensen die werden gedwongen te werken in de nabijgelegen zoutpannen.
‘De slavenhutjes zijn onlosmakelijk verbonden met onze cultuur en identiteit’, zegt Judmar. ‘Hier ligt de oorsprong van alles wat we zijn en doen.’ Een blik op de slavenhutjes en het besef dat zijn voorouders niet vrijwillig op Bonaire neerstreken, bezorgen Judmar keer op keer een stomp in de maag. Zijn ouders en grootouders gaven de familiegeschiedenis aan hem door, zoals hun ouders dat eerder deden. ‘De hutjes zijn daardoor ook een deel van mij. Ik kan me herinneren dat ik als klein kind al vragen stelde als “hoe zijn we hier terechtgekomen” en “wie zijn wij”. Een Bonaire zonder deze hutjes zou echt vreemd en een schande zijn.’
Dat is precies de reden waarom Greenpeace de VU óók vroeg de impact van klimaatverandering op het cultureel erfgoed te onderzoeken. Bescherming van cultureel erfgoed is een mensenrecht en belangrijk voor de culturele identiteit, de sociale cohesie en het historisch besef van mensen.
Klimaatcrisis bovenop armoede
‘Van alle Nederlandse gemeenten zal Bonaire als eerste onderlopen’, kopte RTL op de dag dat het VU-onderzoek werd gepresenteerd én Greenpeace aankondigde een rechtszaak voor te bereiden om klimaatactie af te dwingen. ‘Het kabinetsbeleid voor Bonaire, en ook voor de bijzondere gemeenten Sint Eustatius en Saba, is op vele fronten verre van rechtvaardig. Heel anders dan het beleid in de rest van Nederland’, stelt Dewi vast. ‘Op de eilanden kunnen veel mensen niet of nauwelijks rondkomen, onder meer doordat het kabinet niet voor een fatsoenlijk minimumloon zorgt. De klimaatcrisis komt daar nog bovenop, waardoor de armoede alleen maar zal vergroten.’
De Nederlandse regering kan én moet de klimaatimpact op Bonaire op twee manieren tegengaan: door de Nederlandse CO2-uitstoot drastisch te verminderen (dat is goed voor iedereen) én door met maatregelen te komen die Bonaire beschermen. En dat moet ze snel doen, zo leert het VU-onderzoek. Immers: hoe sterker de opwarming van de aarde, hoe ingrijpender en onomkeerbaarder de gevolgen voor Bonaire zullen zijn.
Shockerend
‘De informatie van de wetenschappers is heel shockerend’, vindt ook laborante Helen Angela (50) uit Rincon (Bonaire), die net als Judmar samen met Greenpeace in actie komt. ‘Het is goed dat dit nu gepubliceerd is, want op Bonaire is weinig bekend over klimaatverandering en de gevolgen. We moeten niet blijven stilzitten, maar nu samen in actie komen. Ik hoop dat veel mensen ons gaan steunen, we moeten het samen doen.’
Ook Dewi is blij dat het onderzoek er eindelijk ligt, al verzucht ze dat het kabinet het allang zelf had moeten doen. ‘Bovendien is het zeer aannemelijk dat hetzelfde geldt voor de andere Caribisch-Nederlandse gemeenten. Alle inwoners van die eilanden kunnen, als we niet ingrijpen, te maken krijgen met overstromingen en toenemende hitte.’ De regering schuift de drie eilanden keer op keer aan de kant. ‘Zo hoeft het niet te zijn’, besluit Dewi. ‘Het kabinet moet direct in actie komen om ook de mensen die op Bonaire, Sint Eustatius en Saba wonen te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Het zou niet moeten uitmaken of je op Bonaire, Ameland of in Valkenburg woont. Daarom roepen we onze supporters op om er samen met ons voor te zorgen dat de Nederlandse overheid de toekomst van ons allemaal beschermt.’
Teken de brandbrief
Ben jij ook solidair met Bonaire, Sint Eustatius en Saba? Teken dan de brandbrief aan premier Rutte. Samen roepen we hem op in actie te komen voor alle inwoners van Nederland. Ook voor de mensen die op de Caribische eilanden wonen: act.gp/brandbriefRutte
Dit artikel verscheen in de herfsteditie 2022 van Greenpeace Magazine.