‘Ai, nos dèiknan por wanta stòrm!’ Esaki ta loke hopi biaha bo ta tende ora ta trata tokante kambio di klima na Hulanda europeo. Pero Boneiru (ainda) no ta tras di dèiknan seif i ya kaba e tin di aber ku konsekuensha di climate change. Kambio manera subida rápido di e nivel di laman. Greenpeace ta aktua awor ya komo gobièrnu hulandes ta kompletamente ousente den esaki.

© Marten van Dijl / Greenpeace

Un munisipio (spesial) di Hulanda

Pa algun sentenar Boneiru tabata un kolonia hulandes. Un historia doloroso ku eksplotashon i sufrimentu inkreibel. Na aña 2010 e isla karibense akí a haña e status di munisipio spesial di Hulanda. Esei ke men ku e 23 mil habitantenan di Boneiru mester tin e mésun derechonan ku habitante di e parti europeo di Hulanda.

Koral ta di vital importansha

Hopi hende djafó i turista ta mira e koral rondó di hinter e isla prinsipalmente komo un atrakshon turístiko. Pero koral ta di vital importansha pa Boneiru. Literalmente. Koral ta protehé e partinan di e isla ku ta na mésun ku nivel di laman. Ya komo e ta forma un barera natural kontra e nivel di laman ku ta subiendo dor di e kambio di klima. Si bo pensa ku hopi área di e isla kaminda hende ta biba i traha, ta na nivel di laman òf mas abou, e barera natural akí no ta un luho innesesario. Kralendijk, èrport, hòspital, anto tambe patrimonio kultural – manera e kasitanan di katibu – ta pegá ku laman.

© Marten van Dijl / Greenpeace

E islanan chikí ta sali pèrdí

Boneiru lástimamente no ta un eksepshon, mundialmente ref di koral ta bou di preshon. Temperatura di awa ku ta keda subi, asidashon i shushedat ta afektá koral. Si nos pèrmití temperatura subi ku 2°C den e siglo akí, kasi tur koral lo bai pèrdí mundialmente. Esei lo ta desastroso pa Boneiru. Méskos ku hopi otro isla chikí i komunidat ku ta biba na kosta, Boneiru ta den e zona di peliger ora ta trata di kambio di klima.

Sigun e ofisina klimatológiko sientífiko merikano IPCC no tin duda: ‘Subida di nivel di laman ta forma un menasa eksistensial pa isla, área na kosta abou i tur loke tin ei na komunidat, infrastruktura i patrimonio nashonal.’

© Marten van Dijl / Greenpeace

Sekia i pobresa

Banda di e nivel di laman ku ta subi, Boneiru lo tin di aber mas i mas ku wer ekstremo, prinsipalmente ola di kalor i sekia persistente. Si den e siglo akí nos no redusí emishon global di CO2 drástikamente, parti di Boneiru ta kore riesgo di bira un desierto. Ola di kalor ta forma menasa serio pa salubridad públiko, kaminda mas tantu ta hende di e gruponan vulnerabel manera hende di edat haltu, lo sufri. Anto ora ta papia di grupo vulnerabel, IPCC den su rapòrt mas resien a enfatisá ku inigualdat i pobresa ta limitá komunidatnan pa adaptá na e klima ku ta kambiando.

Investigashon ta mustra ku 40% di hogar na Boneiru tin un entrada mas abou ku e nivel mínimo di eksistensha. Pues e montante mínimo ku un hende tin mester pa por lora. Anto for di aña 2010 e situashon a empeorá. Esaki ta e aña den kua Boneiru a haña e status komo munisipio spesial den reino hulandes. Hopi hende tin dos trabou, pero ainda no ta gana sufisiente pa por paga nan gastunan fiho manera hür, kuminda, awa i koriente. Tur esakinan ta relativamente karu.

© Marten van Dijl / Greenpeace

Falta di investigashon sientífiko

Kambio di klima (literalmente) ta menasá pa kita e islanan chikí for di mapa mundial. Tuvalu, Kiribati, Barbados por disparsé den laman den e añanan binidero. Kisas bo ta puntra bo mes…anto kon ta ku Boneiru? Sientífikonan a yega di bati alarma kaba. Pero nos no sa esaktamente. Anto laga nos ta sinsero, esei ta straño. Ya komo Hulanda europeo a laga hasi un kantidat di estudio kaminda a traha riba diferente senario ku tur sorto di detaye. A base di esei estado tin diferente strategia i programa pa por protehé komunidat hulandes kontra e impakto di e krísis di klima mas mihó ku ta posibel.

Pero pa Boneiru no tin e estudionan akí. Miéntras ku nos sa masha bon ku e isla ta den e área di peliger. Gobièrnu no tin un plan kla pa protehé habitantenan di Boneiru kontra e kambionan den klima. Pa Greenpeace esaki ta inaseptabel. Pues awor nos ta hasi loke gobièrnu no ta hasiendo: nos a duna Vrije Universiteit Amsterdam e tarea pa hasi un investigashon independiente di e konsekuenshanan i peligernan di kambio di klima na Boneiru. Únikamente a base di esei por tuma e pasonan nesesario pa protehé Boneiru.

Un bunita futuro

Tambe mester skucha e habitantenan mihó. Mester skucha nan eksperiensianan i ideanan. Di e manera ei nos por yega na e mihó solushonnan pa tur boneriano. Tin un tim chikitu di Greenpeace na Boneiru. Den e temporada ku ta bini nos lo papia ku hende na Boneiru tokante e krísis di klima. Nos ke tende e eksperiensianan di e hendenan mes. Anto nos ke tende di nan mes kiko nan ta mira komo posibel solushon.

Estado hulandes mester protehé tur siudadano kontra e impakto di e kambio di klima. No ta importá si ta trata di Valkenburg, Ameland òf Boneiru. Di e manera ei nos ta traha pa un bon futuro i un futuro seif pa tur hende. Esaki pa Greenpeace ta e esensia di hustisia klimatológiko. Esaki ta mihó konosí komo climate justice.

Papia ku nos

Meralney Bomba i Naomie Pieter ta nos koleganan ku ta na Boneiru. Gustosamente nan ke papia ku habitantenan di e isla tokante climate change i posibel solushonnan pa Boneiru. Bo ke papia ku Meralney i Naomie? Manda nan un mensahe via [email protected] , Instagram òf Facebook.