‘Reclames geven ons het idee dat iets normaal is,’ stelt Femke Sleegers. ‘Als fossiele producten en bedrijven in publieke ruimtes worden aangeprijsd, dan accepteren we met zijn allen dat het heel gewoon is om voor 3 tientjes naar Spanje te vliegen of zogenaamd CO2 neutraal te rijden. Als de fossiele industrie moet krimpen, of zelfs verdwijnen, is het essentieel om fossiele reclames te verbieden.’
Femke Sleegers staat aan de wieg van Reclame Fossielvrij, de impactvolle burgerbeweging die onder meer grote gemeenten op de knieën heeft gekregen. Dankzij hun inspanningen halen Amsterdam, Den Haag, Leiden, Enschede, Haarlem en Utrecht een streep door fossiele reclames in publieke ruimtes. Reclame Fossielvrij is óók een van de grote inspiratiebronnen voor onze Vieze Verkiezing en het Europees burgerinitiatief om fossiele reclames uit te bannen.
Van freelancen naar fulltime actievoeren
De activistische route van Femke begon in Den Haag. Tijdens haar carrière als freelance schrijver voor onder meer de bankenwereld, snakte ze er regelmatig naar haar kennis en skills in te zetten voor de bescherming van het klimaat. Na het volgen van een online cursus over climate literacy, raakte ze verlamd door het feit dat de oplossingen die er toen voorhanden waren niet voldoende zouden zijn. Ze moest iets doen.
Maar, wat kón ze doen? Er werd 10 jaar geleden vooral over de technische kanten van de energietransitie gepraat. Een documentaire over ABP Fossielvrij gaf de doorslag: ze ontdekte dat verandering op heel veel plekken plaats kan vinden, ook plekken waar ze zich wél een weg wist. Ze besloot te stoppen met freelance werk en zich vol te storten op het actievoeren.
Shells circus succesvol ontmaskerd
Fulltime voor Den Haag Fossielvrij (een burgerbeweging die de fossiele industrie uit Den Haag wil krijgen) dus. Na een aantal kleinere acties kwam het plan om het zogenaamde duurzame kindercircus ‘Generation Discover’ te ontmaskeren. Met dit evenement, dat jaarlijks in Den Haag plaatsvond, wilde oliereus Shell zichzelf als de groene voorloper van de energietransitie profileren. Met speelgoedautootjes op zout water en dubbelzinnige verhalen over schone energie gaven ze leerlingen het idee dat we aan de voet stonden van een duurzame revolutie – waar Shell zogenaamd het voortouw in neemt.
Den Haag Fossielvrij wist dit circus te ontmantelen en jaagde Shell haar eigen vestingstad uit. Een groot succes, maar tegelijkertijd dacht Sleegers ook: dit bedrijf heeft zoveel geld, die stampen zo weer een nieuwe campagne uit de grond. Daarnaast maakt Shell ook lesmateriaal voor scholen. Dankzij de inspanningen van Fossielvrij kwam dit onder de aandacht bij toenmalig minister van Onderwijs Arie Slob, die toegaf dat het niet klopt dat bedrijven op scholen een beeld van zichzelf neerzetten dat niet strookt met de werkelijkheid.
Reclame Fossielvrij werd geboren
Toen ontstond het idee, dat eigenlijk zo simpel is dat je je afvraagt waarom het niet al veel eerder is geopperd, dat fossiele bedrijven geen promotie meer zouden mogen maken voor zichzelf. Niet in scholen, niet in publieke ruimtes en niet in de media. Net zoals een paar decennia geleden met de tabaksindustrie gebeurde. Reclame Fossielvrij werd geboren.
De splinternieuwe stichting stuurde een brief aan de gemeente Amsterdam, waarin ze stelden: jullie willen de eerste stad zijn met een donut economie, zorg dan ook dat fossiele reclames uit je stad verdwijnen. Ze gaven toe en dat werd wereldnieuws. Sleegers: ‘zelfs Greta Thunberg tweette erover. Toen ging ‘t los!’
Reclames normaliseren denkbeelden
Sleegers praat over het social tipping point. Het moment dat je als samenleving je collectief duurzaam gaat gedragen. Reclame speelt daarin een belangrijke rol. Reclames normaliseren bepaalde denkbeelden. Als je dat wegneemt, dan neem je de spreekbuis weg om mensen te beïnvloeden.
En dan komen we op het volgende. Om klimaatverandering tegen te gaan, heb je een kritische massa nodig. Reclames houden het ontstaan van zo’n kritische massa tegen. De overheid kan de grootste slag slaan met een verbod op reclames die klimaatverandering verergeren. ‘Maar tot die wet er is, is het ook belangrijk dat mensen zich uitspreken tegen fossiele beïnvloeding in hun eigen omgeving,’ zegt Femke.
‘We hebben allemaal onze circle of influence. Bijvoorbeeld op de sportclub. Zoek medestanders binnen je organisatie en eis samen dat fossiele sponsors niet meer kunnen. Mensen die werken bij reclamebureaus kunnen zich uitspreken bij hun werkgevers en eisen dat ze geen reclame meer willen maken voor grote vervuilers.’
Samen in staat tot grootse dingen
Femke besefte het zich pas aan het begin van haar activistische carrière. Ze voelde zich daarvoor best alleen en onmachtig omdat er weinig over het onderwerp geschreven werd. Maar er bleken véél meer mensen te zijn die denken zoals zij. En toen ze ontdekte dat ze als groep wel degelijk een verschil kon maken, veranderde alles.
‘We zijn allemaal onderdeel van dezelfde beweging’, zegt Sleegers. ‘Met jouw groepje ben je misschien met iets kleins bezig, maar overal ter wereld zijn zulke kleine groepjes bezig. En samen zijn we niet meer machteloos, maar in staat tot grootse dingen. Zelfs tegen de grootste vervuilers.’
Doe mee