Vijf vragen over de kernreactoren in Japan

Wat is er precies aan de hand?

Na de zware aardbeving en tsunami op 11 maart 2011 in Japan, heeft een kernramp plaatsgevonden in kerncentrale Fukushima 1. Deze centrale heeft zes reactoren, waarvan de koeling is uitgevallen.  Het koelsysteem is ook na het stilleggen van de kernreactie nodig om de reactorkern en de gebruikte splijtstof te blijven koelen, omdat de brandstofstaven in de reactor en in het splijtstofbassin nog steeds veel hitte afgeven. Als de brandstofstaven oververhit raken, kunnen ze smelten of breken en komt er radioactiviteit vrij.

Er wordt met man en macht geprobeerd om voldoende koeling te leveren met zeewater, maar hoe succesvol dit is blijft nog onduidelijk. De reactors 5 en 6 zijn inmiddels weer aangesloten op het electriciteitsnet en de koeling is daar hersteld. Of en hoe snel de overige reactoren weer automatisch gekoeld kunnen worden, is onzeker. De autoriteiten hebben meerdere malen gemeld dat brandstofstaven in de reactoren niet geheel onder water stonden, waardoor de hitte kan oplopen. Een deel van de brandstofstaven is beschadigd waarbij radioactiviteit is vrijgekomen.

In de week na de ramp zijn er verschillende ontploffingen geweest, de reactorgebouwen 3 en 4 zijn zo goed als verwoest. De gebouwen van reactor 1 en 2 zijn (ernstig) beschadigd. Volgens de autoriteiten is waarschijnlijk ook het containment – de constructie van beton en metaal om het reactorvat heen die moet voorkomen dat radioactief materiaal verspreidt wordt bij een explosie – van reactor 2 en 3 beschadigd. Om de druk in de reactorgebouwen te laten afnemen laat men regelmatig radioactieve stoom uit de centrale.

Ook zijn er problemen met de splijtstofbassins in reactor 3 en in reactor 4 tot en met 6 die tijdens de aardbeving niet in gebruik waren. In het splijtstofbassin van reactor 4 zijn meerdere branden uitgebroken waarbij radioactiviteit is vrijgekomen. De temperatuur van de bassins in reactor 5 en 6 liep op, maar nu de koeling daar is hersteld is daar het gevaar geweken.

De situatie is zeer ernstig en nog steeds niet onder controle. Hoe het zich verder ontwikkelt is moeilijk te voorspellen. De Franse nucleaire veiligheidsautoriteit heeft aangegeven dat het ongeluk in Fukushima als INES 6 zouden moeten worden beoordeeld. Ter vergelijking: de INES schaal loopt van 1 tot 7, het ongeval in Tsjernobyl was INES 7.

Wat zijn de gevolgen voor de mensen in Japan?

De stralingsniveau’s die rondom de reactor worden gemeten zijn hoog. Vlak bij de reactor wordt straling gemeten van enkele milliSieverts per uur. Ter vergelijking: de jaarlijks toegestane dosis straling is 1 milliSievert. De toegestane stralingsdosis voor werknemers van de Japanse kerncentrale is nu opgehoogd tot 250 milliSievert.

Werknemers van de centrale die met man en macht proberen de situatie onder controle te krijgen lopen grote risico’s. Zij worden daarom voor korte tijd ingezet en vervolgens naar huis gestuurd, om levensgevaarlijke doses straling nog enigszins te voorkomen. De voorspellingen voor hun gezondheid zijn vooralsnog somber: de stralingsniveaus zijn zo hoog dat veel experts er vanuit gaan dat niet alle werknemers zullen overleven.

Tot in Tokyo (250 km van de centrale) wordt verhoogde straling gemeten. In een straal van 20 km rondom de centrale zijn tweehonderd duizenden mensen geëvacueerd, mensen daarbuiten wordt verzocht zo veel mogelijk binnen te blijven en ramen en deuren te sluiten. Er zijn te hoge doses radioactiviteit gemeten in landbouwproducten tot 100 km van de centrale, het kraanwater in de stad Fukushima mag niet meer gedronken worden.

Wat zijn de gevolgen als er radioactiviteit vrijkomt?

Op dit moment wordt radioactieve stoom afgevoerd naar buiten door het openzetten van ventielen of omdat de reactorgebouwen beschadigd zijn, de atmosfeer in en hebben een aantal branden gewoed. Hoe ver radioactieve deeltjes zich kunnen verspreiden, hangt af van de windrichting en -snelheid. Straling, ook in lage maar langdurige dosis, is erg slecht voor de gezondheid. Er moet zoveel mogelijk voorkomen worden dat deze deeltjes worden ingeademd of ingeslikt, of dat ze op de huid terechtkomen.

Een hoge dosis straling is kankerverwekkend en in sommige gevallen zelfs dodelijk.
Bij een kernsmelting waarbij het reactorvat beschadigd raakt, kan een hoogradioactieve jodiumwolk ontstaan die tot tientallen kilometers van de centrale de omgeving kan besmetten. Deze jodium kan bij het inademen in hoge dosis direct dodelijk zijn of door de schildklier worden opgeslagen en kanker veroorzaken.

Zijn Japanse kerncentrales dan niet bestand tegen aardbevingen?

Volgens de Japanse wetgeving moeten kerncentrales ontworpen en gebouwd worden om een aardbeving te kunnen doorstaan. Een aardbeving kan echter zwaarder zijn dan waar het ontwerp van een kernreactor op gebaseerd is. Veel kerncentrales die in de jaren ’70 en ’80 zijn gebouwd, zijn niet ontworpen om een dergelijk zware aardbeving als die van 11 maart aan te kunnen.

Een complicerende factor in de situatie in Japan is dat na de aardbeving een tsunami volgde. Dit kan een oorzaak zijn voor de stroomuitval in de centrale, waardoor de koeling van de reactoren en de splijtstofbassins uitviel.

Kan zoiets ook in Nederland gebeuren?

De kans dat in Nederland zware aardbevingen voorkomen is klein. Het is bovendien nog te vroeg om conclusies te trekken over de oorzaken van de problemen met de Japanse kerncentrales. De kans dat er een ongeluk gebeurt in een kerncentrale is echter nooit uit te sluiten, natuurrampen en menselijke fouten blijven een risicofactor. In Nederland staat nu één kerncentrale in Borssele. In de ons omringende landen Duitsland en België staan er meerdere.

Wat doet Greenpeace?

Greenpeace biedt haar medeleven aan de slachtoffers van de aardbeving en aan degenen die dierbaren hebben verloren. We zijn zeer bezorgd over de potentiële veiligheids- en milieueffecten van de schade aan de Japanse nucleaire installaties.

Onze stralingsexperts volgen de ontwikkelingen op de voet en proberen zo goed mogelijk de omvang van de problemen in kaart te brengen.

In navolging van de beslissing in Duitsland om alle reactoren van voor 1980 (voorlopig) stil te leggen, heeft Greenpeace minister Verhagen opgeroepen om hetzelfde te doen met kerncentrale Borssele. Bovendien is het rampbestrijdingsplan van Borssele niet geschikt voor een omvangrijke ramp als in Japan, zo blijkt uit onze analyse. Wij pleiten dan ook voor een volledige herziening van kernenergie in Nederland.

NB: de gebeurtenissen in Japan volgen elkaar snel op en het is soms lastig te beoordelen welke informatie juist is. Het kan daarom gebeuren dat de informatie hierboven verouderd is.
Laatste update: 22 maart 12.00 uur.