De rechter moest eraan te pas komen om de overheid aan haar eigen wetten te houden. Greenpeace-directeur Andy Palmen: ‘Dit is een mijlpaal in een strijd die we al jaren voeren om kwetsbare natuur te beschermen, waarvoor we steun vroegen én kregen van onze supporters. We did it!’
Wat een doorbraak. De rechter heeft de Staat gedwongen om, na jarenlang getreuzel, eindelijk aan de slag te gaan met het flink omlaag brengen van de stikstofuitstoot om de natuur te beschermen. Volgens Andy Palmen is de boodschap helder: ‘Wetten en afspraken moeten worden nageleefd. Alleen zo kunnen we kwetsbare natuur herstellen en tegelijk boeren de duidelijkheid bieden waar al zo lang op wordt gewacht.’
Kwetsbare natuur beschermen
Greenpeace Nederland spande de zaak aan om kwetsbare natuur te beschermen. We waarschuwen al jaren dat de veel te hoge stikstofuitstoot leidt tot ernstige schade aan natuurtypen in onze beschermde natuurgebieden, en dat zonder snelle en ingrijpende maatregelen de meest kwetsbare natuur mogelijk onherstelbaar beschadigd raakt of zelfs verdwijnt. Inmiddels zijn zo’n 400 plantensoorten sterk afgenomen of zelfs verdwenen. Ook insecten- en vogelpopulaties lopen hard terug, waardoor heidevelden, graslanden en zandverstuivingen steeds armer en stiller worden.
‘Ondertussen zitten boeren en bouwers klem’, stelt Andy vast. ‘Door de aanhoudende stikstofcrisis krijgen veel projecten geen vergunning. Ook groene boeren en boeren die willen verduurzamen lopen vast in regelgeving, terwijl grote vervuilers als Tata Steel en Schiphol buiten schot blijven.’ Greenpeace voerde actie, sprak met beleidsmakers en presenteerde oplossingen – maar de politiek bleef treuzelen.
Pas toen alle andere middelen waren uitgeput, stapten we naar de rechter. Nu ligt er eindelijk een vonnis waardoor de overheid wél met helder en gericht beleid moet komen.
Harde les
Feest dus? Zeker. Maar wel een feest zonder taart. Want laten we eerlijk zijn: dit vonnis zou niet nodig moeten zijn. Andy: ‘Het is dieptriest dat de regering opnieuw door de rechter moet worden gedwongen om haar eigen wetten na te leven. Jaren van politiek uitstel hebben de natuur én boeren in de steek gelaten. Had de overheid eerder doorgepakt, dan was de situatie nu veel minder nijpend geweest.’
Door jarenlang onvoldoende te doen, heeft de overheid het probleem onnodig laten escaleren. ‘Nu moet in korte tijd worden ingehaald wat in decennia is misgegaan. Dit vonnis is niet alleen een overwinning voor de natuur, maar ook een harde les: zonder duidelijke keuzes groeit een milieuprobleem uit tot een maatschappelijke crisis.’
Vervuilers niet ontzien
Deze uitspraak betekent niet dat de problemen morgen zijn opgelost. De komende jaren worden zwaar voor sommige agrarische ondernemers en sectoren, afhankelijk van politieke keuzes. Wat vaststaat is dat doorgaan op de oude voet niet kan. De stikstofuitstoot moet omlaag, met als grote vraag: wie betaalt de rekening? Daarover is Andy duidelijk: ‘De overheid moet voorkomen dat kleine boeren en burgers opdraaien voor de kosten, terwijl grote vervuilers worden ontzien.’
Het kabinet erkent de noodzaak van een brede aanpak en heeft een commissie opgericht onder leiding van premier Schoof. De uitdaging is een gezamenlijke visie, want dit dossier raakt alles: intensieve veehouderij, industrie (zoals Tata Steel), energie, verkeer en luchtvaart. Greenpeace vindt dat niet alleen de overheid, maar ook partijen als supermarkten, Rabobank en FrieslandCampina moeten bijdragen, omdat zij jarenlang profiteerden van schaalvergroting en intensivering in de landbouw.
Steun voor groene boeren
Het eerlijke verhaal is dat er op korte termijn waarschijnlijk ingrijpende en mogelijk gedwongen maatregelen nodig zullen zijn. Denk aan verplichte uitkoop van piekbelasters, verplicht minder gebruik van krachtvoer en een maximaal aantal dieren per hectare. Dat is een pijnlijk maar onvermijdelijk gevolg van jarenlang uitstelgedrag door de overheid.
De overheid moet ook extra geld beschikbaar maken om boeren te helpen overstappen op duurzamere vormen van landbouw, zoals biologische melkveehouderij of plantaardige productie. ‘Groene boeren mogen niet de dupe worden van beleid dat hen over een kam scheert met intensievere bedrijven’, zegt Andy. ‘Zij moeten in de nieuwe aanpak worden ontzien en kunnen verdere verduurzaming stimuleren door een voorbeeld te zijn voor de sector.’
De heide heeft ook last van de neerslag van stikstof. Het zorgt ervoor dat brandnetels, bramen en grassen uitbundig gaan groeien. © Marten van Dijl / Greenpeace
Samen blijven strijden voor kwetsbare natuur
Deze uitspraak is een enorme stap in de goede richting, maar we zijn er nog niet. Het vonnis legt de verantwoordelijkheid keihard bij de overheid, maar dat is nog geen garantie voor daadkracht. De overheid mag niet opnieuw vervallen in technische schijnoplossingen en ‘geitenpaadjes’ (juridische of beleidsmatige sluiproutes). Greenpeace zal dan ook niet achteroverleunen. We blijven druk uitoefenen op de politiek en in actie komen voor eerlijke oplossingen.
Dit is niet alleen een overwinning voor Greenpeace, maar voor iedereen die zich inzet voor een gezonde toekomst. Dankzij onze supporters – actievoerders, donateurs en vrijwilligers – kan Greenpeace onafhankelijk en strijdbaar blijven. ‘Samen hebben we dit voor elkaar gekregen’, blikt Andy terug. ‘En samen zorgen we ervoor dat deze doorbraak geen loze belofte blijft, maar de eerste stap naar een écht duurzame toekomst.’
Dit artikel verscheen in de lente-editie 2025 van Greenpeace Magazine.
