Αρχικό κείμενο: Farah Al Hattab, γραφείο Greenpeace σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική
Μαζί με τις χαρές της παιδικής ηλικίας στα βουνά του νότιου Λιβάνου, ο πόλεμος και οι βομβαρδισμοί δεν ήταν ποτέ πολύ μακριά. Παρόλο που η κατοχή του Ισραήλ στα περισσότερα μέρη του νότιου Λιβάνου τελείωσε στις 25 Μαΐου 2000, δύο χρόνια πριν γεννηθώ, η κατοχή στη Δυτική Όχθη, στη Λωρίδα της Γάζας, στις περιοχές των Golan Heights και των Sheeba Farms, συνεχίζεται ακόμα. Ένας πόλεμος 33 ημερών ξεκίνησε προς τον Λίβανο τον Ιούλιο του 2006, όταν ήμουν οκτώ χρονών. Μεγάλωσα με την πεποίθηση ότι η μοίρα των Λιβανέζων και των Παλαιστινίων συνδέεται ιστορικά κι ότι μια μέρα η Παλαιστίνη θα είναι ελεύθερη. Αλλά το τι πιστεύω εγώ δεν έχει σημασία.
Όσο γράφω αυτές τις γραμμές, ο πόλεμος του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας ήδη διαρκεί 272 ημέρες, με τουλάχιστον 38.430 ανθρώπους να έχουν χάσει τη ζωή τους και 86.969 να έχουν τραυματιστεί από τις 7 Οκτωβρίου, σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Γάζας. Είμαστε μάρτυρες μιας τραγωδίας που σταδιακά ξεδιπλώνεται, ενώ έχει καταστροφικές συνέπειες για τα οικοσυστήματα και παραβιάζει το δικαίωμα των ανθρώπων να ζουν σε ένα υγιές περιβάλλον.
“Μία σοβαρότατη συνέπεια του πολέμου στη Γάζα είναι η μαζική παραβίαση του δικαιώματος σε ένα καθαρό, υγιεινό και βιώσιμο περιβάλλον… που αποτελεί σοβαρό ρίσκο στη ζωή και την απόλαυση των υπολοίπων δικαιωμάτων. Η περιοχή ήδη βιώνει σοβαρές κλιματικές επιπτώσεις που θα μπορούσαν να γίνουν πολύ χειρότερες.” – Astrid Puentes Riaño, Ειδική Εισηγήτρια ΟΗΕ για το ανθρώπινο δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον, The Guardian, 6 Ιουνίου 2024.
Από το ξεκίνημα του πολέμου, ως περιβαλλοντική και νομική ερευνήτρια, διαβάζω και συγκεντρώνω άρθρα και πληροφορίες σχετικά με τις ισοπεδωτικές συνέπειες του πολέμου στο περιβάλλον της Γάζας. Παρακάτω, μοιράζομαι μερικά μόνο από όσα έχω βρει.
Το περιβαλλοντικό κόστος του συνεχιζόμενου πολέμου στη Γάζα
Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Γάζα έχει προκαλέσει σοβαρή περιβαλλοντική ζημιά, επηρεάζοντας τον αέρα, το νερό, το έδαφος και όλους όσους εξαρτώνται από αυτά. Οι άμεσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τον πόλεμο είναι σοκαριστικές, με μέση εκτίμηση σε 536.410 τόνους διοξειδίου του άνθρακα τις πρώτες 120 μέρες του πολέμου, το 90% των οποίων αποδίδονται στους εναέριους βομβαρδισμούς και την εισβολή από εδάφους του Ισραήλ στη Γάζα. Αυτός ο αριθμός είναι μεγαλύτερος από το ετήσιο ανθρακικό αποτύπωμα πολλών ευάλωτων στην κλιματική αλλαγή χωρών. Επίσης, έχει καταγραφεί ρύπανση από βαρέα μέταλλα ως αποτέλεσμα των εντατικών βομβαρδισμών.
Η ατμόσφαιρα ρυπαίνεται με χημικά από όπλα, όπως ο λευκός φώσφορος, εξαιτίας της μεγάλης χρήσης εκρηκτικών, και η έκθεση σε πυρομαχικά με λευκό φώσφορο οδηγεί με τη σειρά της σε μειωμένη παραγωγικότητα της αγροτικής γης, ενώ μπορεί να βλάψει υπάρχοντα φυτά.
Το νερό και οι υδάτινοι πόροι έχουν επηρεαστεί σοβαρά, με περίπου 60.000 κυβικά μέτρα λυμάτων και ρυπασμένων υδάτων να καταλήγουν στη Μεσόγειο κάθε μέρα. Το σύστημα πόσιμου νερού της Γάζας, που ήταν ήδη ανεπαρκές πριν τον πόλεμο με το 90-95% των υπόγειων υδάτων να μην πίνεται, βρίσκεται πλέον σε ακόμα χειρότερη κατάσταση. Κατά μέσο όρο, τον Απρίλιο του 2024, οι κάτοικοι της Γάζας είχαν πρόσβαση σε περίπου 2 ως 8 λίτρα νερού ανά άτομο την ημέρα, σε αντιδιαστολή με τα 85 λίτρα νερό ανά άτομο την ημέρα πριν τον Οκτώβριο του 2023. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα 20 λίτρα ανά άτομο την ημέρα είναι η ελάχιστη ποσότητα νερού που απαιτείται για να εξασφαλιστούν τα ελάχιστα επίπεδα υγείας και υγιεινής.
Η γη και το έδαφος έχουν υποβαθμιστεί και έχουν ρημάξει την αγροτική κοινότητα της Γάζας. Η καταστροφή αγροκτημάτων και αγροτικής γης, σε συνδυασμό με τα 17 χρόνια αποκλεισμού, που έχουν στερήσει την περιοχή από βασικές αγροτικές εισροές, έχουν οδηγήσει σε σοβαρή διατροφική ανασφάλεια. Με δεδομένη την ένταση των βομβαρδισμών, είναι εξαιρετικά πιθανό τα αγροτικά εδάφη στη Γάζα να έχουν μολυνθεί με βαρέα μέταλλα και άλλα χημικά που σχετίζονται με στρατιωτικό εξοπλισμό και πυρομαχικά. Μέχρι τον Μάιο του 2024, το 57% της καλλιεργήσιμης γης στη Γάζα είχε υποστεί ζημιές. Και σύμφωνα με τον ΟΗΕ, αναφέρεται ότι το Ισραήλ έχει καταστρέψει το 70% του αλιευτικού στόλου της Γάζας. Τα ζωντανά πινούν, και δεν μπορούν ούτε να παρέχουν τροφή ούτε να γίνουν τροφή τα ίδια.
Οι ελιές, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την Παλαιστίνη εξαιτίας της βαθιάς πολιτιστικής τους αξίας και της οικονομικής τους σημασίας, αφού η παραγωγή λαδιού παρέχει εισόδημα σε πολλές οικογένειες, έχουν συχνά αποτελέσει στόχο από Ισραηλινούς στρατιώτες ή μέτοικους. Πλέον είναι σύμβολο του πόνου των Παλαιστινίων, που χάνουν την κληρονομιά τους αλλά και την πρόσβαση στη γη και τις καλλιέργειές τους. Η καταστροφή των ελιών είναι μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου καταστροφής της γης και της περιουσίας, ειδικά στη Δυτική Όχθη, καθώς και των περιορισμών που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην επιβίωση των Παλαιστινίων, τη διατροφική ασφάλεια και το περιβάλλον.
Δημόσια υγεία και κλιματική κρίση: οι σιωπηλοί δολοφόνοι
Οι κρίσεις της δημόσιας υγείας και η αυξημένη ευαλωτότητα στις όλο και χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι σιωπηλές αλλά θανατηφόρες επιπτώσεις του πολέμου. Η Μέση Ανατολή και η περιοχή της βόρειας Αφρικής θερμαίνονται με σχεδόν διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Τουλάχιστον 1.300 προσκυνητές στη Μέκκα έχασαν τη ζωή τους από ασθένειες που σχετίζονται με τη ζέστη, εξαιτίας των ακραίων θερμοκρασιών.
Η Γάζα, που είναι ήδη μια περιοχή ευάλωτη στην κλιματική κρίση, αντιμετωπίζει συνθήκες που όλο και χειροτερεύουν εξαιτίας του πολέμου. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι οι θερμοκρασίες πιθανόν να αυξηθούν και ως 4°C ως το τέλος του αιώνα, επιδεινώνοντας τις απρόβλεπτες βροχοπτώσεις, τα κύματα καύσωνα και τις ξηρασίες. Ένα πρόσφατο κύμα καύσωνα τον Απρίλιο ανέδειξε τις δυσμενείς συνθήκες για τον εκτοπισμένο πληθυσμό, με αρκετούς ανθρώπους να χάνουν τη ζωή τους λόγω της ζέστης.
Οι υποδομές της δημόσιας υγείας, ήδη αποδυναμωμένες από τα χρόνια αποκλεισμού, καταρρέουν υπό την πίεση του πολέμου. Οι υποδομές και εγκαταστάσεις διαχείρισης της αποχέτευσης, των ρυπασμένων υδάτων και των απορριμμάτων έχουν καταρρεύσει. Χιλιάδες τόνοι απορριμμάτων μαζεύονται σε άτυπες χωματερές σε όλη τη Γάζα και ρυπασμένα ύδατα και αποχετεύσεις καταλήγουν στη θάλασσα. Η διάδοση ασθενειών όπως οι δερματικές ασθένειες, η Ηπατίτιδα Α και η διάρροια αυξάνεται, και μια πιθανή επιδημία απειλεί χιλιάδες ζωές. Οι επιθέσεις σε νοσοκομεία και τα μπλοκ σε ιατρικές προμήθειες έχουν διαλύσει το σύστημα υγείας της Γάζας, αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους να χρειάζονται επειγόντως ανθρωπιστική βοήθεια. Η παρουσία ανθρωπίνων σωμάτων σε αποσύνθεση αυξάνει ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο ξεσπάσματος χολέρας. Τα παιδιά, τα οποία είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα εξαιτίας του ανοσοποιητικού τους συστήματος και της έλλειψης τροφής, διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο.
Οι περιβαλλοντικές συνέπειες του πολέμου στη Γάζα βλάπτουν και τις γειτονικές χώρες
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του πολέμου επεκτείνονται πέρα από τη Γάζα, επηρεάζοντας τις γειτονικές χώρες όπως την Αίγυπτο, την Ιορδανία και τον Λίβανο.
Στην Αίγυπτο, παρατηρείται ρύπανση στην περιοχή του βόρειου Sinai και κατά μήκος της μεσογειακής ακτής, που πιθανόν να έχει βλαβερές επιπτώσεις στα ιχθυαποθέματα, τη θαλάσσια ζωή και τις υπόγειες πηγές νερού. Η ποιότητα του αέρα έχει επιδεινωθεί, επηρεάζοντας τη δημόσια υγεία. Η Ιορδανία επίσης αντιμετωπίζει αυξανόμενη ατμοσφαιρική ρύπανση εξαιτίας της κοντινής απόστασης με τη Γάζα.
Ο Λίβανος, ειδικά στα νότια σύνορα, βιώνει αγροτική ζημιά που σχετίζεται με τον πόλεμο, χημική ρύπανση και μόλυνση από υπολείμματα εκρηκτικών. Και εκεί, μια προκαταρκτική αξιολόγηση έδειξε ότι οι κάλυκες με λευκό φώσφορο έχουν προκαλέσει εκτενή περιβαλλοντική ζημιά, επηρεάζοντας τα φυσικά οικοσυστήματα και την ποιότητα του νερού, αλλά και απειλώντας την ανθρώπινη υγεία και την υγεία των κτηνοτροφικών ζώων.
Το Ισραήλ πρέπει να αναλάβει το κόστος της περιβαλλοντικής καταστροφής σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο
Παρόλο που το φυσικό περιβάλλον προστατεύεται υπό το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, παραμένει μια παράπλευρη απώλεια του πολέμου. Η περιβαλλοντική καταστροφή στη Γάζα παραβιάζει πολλούς διεθνείς νόμους και Συνθήκες που έχουν σχεδιαστεί για να προστατεύσουν το περιβάλλον κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων. Το Καταστατικό της Ρώμης και η Συνθήκη της Γενεύης υπογραμμίζουν ότι η παγκόσμια περιβαλλοντική καταστροφή μπορεί να αποτελέσει έγκλημα πολέμου.
Ορολογίες όπως η οικοκτονία έχουν χρησιμοποιηθεί από ειδικούς και ΜΚΟ για να περιγράψουν τη συνεχιζόμενη σκόπιμη καταστροφή του περιβάλλοντος της Γάζας. Μια πρόσφατη δορυφορική ανάλυση αποκαλύπτει ότι “η κλίμακα και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της καταστροφής έχουν οδηγήσει σε αιτήματα να ερευνηθεί ως πιθανό έγκλημα πολέμου, και να κατηγοριοποιηθεί ως οικοκτονία, όρος που καλύπτει τη ζημιά που γίνεται στο περιβάλλον από σκόπιμες ή αμελείς πράξεις”.
Το Διεθνές Δίκαιο ορίζει ότι το Ισραήλ θα αναλάβει το κόστος της ανοικοδόμησης της Γάζας, με δεδομένη την ευθύνη του ως τη δύναμη που έκανε την κατοχή.
Η “καταστροφή χωρίς προηγούμενο στη Γάζα θα χρειαστεί πολλά δισεκατομμύρια δολάρια και δεκαετίες για να αντιστραφεί”
Πρόσφατες έρευνες προσπάθησαν να ποσοτικοποιήσουν τη ζημιά που έχει γίνει στη Γάζα, τον χρόνο που χρειάζεται, αλλά και το κόστος της ανοικοδόμησης της οικονομίας, του περιβάλλοντος, των κτιρίων, των βασικών υποδομών, και άλλων.
Μία εκτίμηση ζημιάς από την Παγκόσμια Τράπεζα λέει ότι το συνολικό κόστος της ζημιάς τον Ιανουάριο του 2024 ήταν περίπου 18,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Η ζημιά που έχει γίνει στον τομέα του νερού, της υγιεινής και των απορριμμάτων εκτιμάται σε περισσότερα από 500 εκατομμύρια δολάρια, η ζημιά στον αγροτικό τομέα σε 629 εκατομμύρια δολάρια και η ζημιά στον περιβαλλοντικό τομέα σε 411 εκατομμύρια δολάρια (συμπεριλαμβανομένης και της απομάκρυνσης των μπάζων).
Μία ανάλυση από ερευνητές στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ βρήκε ότι το ανθρακικό κόστος της ανοικοδόμησης της Γάζας θα είναι μεγαλύτερο από τις ετήσιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που παράγονται από 135 χώρες.
Σύμφωνα με τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD), “η καταστροφή χωρίς προηγούμενο στη Γάζα θα χρειαστεί πολλά δισεκατομμύρια δολάρια και δεκαετίες για να αντιστραφεί”. Μία μελέτη του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP) αναφέρει ότι “το μέγεθος της καταστροφής στη Γάζα είναι τέτοιο που η ανοικοδόμηση των δημόσιων υποδομών θα απαιτούσε εξωτερική βοήθεια σε κλίμακα που δεν έχουμε δει από το 1948”, και επίσης λέει ότι η Γάζα χρειάζεται περίπου 80 χρόνια για να αποκαταστήσει όλα τα κατεστραμμένα κτίρια και κτιριακές μονάδες, με τα μοτίβα ανοικοδόμησης των προηγούμενων δύο κλιμακώσεων.
Με την μόνιμη κατάπαυση του πυρός να μην διαφαίνεται στον ορίζοντα, η καταστροφή και το κόστος ανοικοδόμησης θα αυξηθούν κι άλλο, δυσκολεύοντας ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα των Παλαιστινίων να κατοικήσουν στη Γάζα ξανά.
Τα αιτήματα της Greenpeace για την προστασία των ανθρώπων, του περιβάλλοντος και της ειρήνης στη Γάζα και την περιοχή
Επείγοντα μέτρα:
- Άμεση και μόνιμη κατάπαυση του πυρός
- Παγκόσμιο εμπάργκο σε όλες τις πωλήσεις και μεταφορές όπλων
- Τέλος στην παράνομη κατοχή της Παλαιστίνης
- Συνεχής και ασφαλής διέλευση των φορτηγών ανθρωπιστικής βοήθειας
- Πρόσβαση σε ερευνητές και περιβαλλοντικούς ειδικούς για τη διενέργεια ερευνών πεδίου
Μακροπρόθεσμα μέτρα:
- Διεθνής και τοπική στήριξη από δωρητές για την ανάπτυξη υποδομών νερού
- Ολοκληρωμένες μεταπολεμικές περιβαλλοντικές αξιολογήσεις
- Βιώσιμες προσπάθειες ανοικοδόμησης με έμφαση στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, τις πολιτικές ανθεκτικότητας και τη συμμετοχή της κοινότητας
- Μέτρα για την απόδοση ευθυνών στο Ισραήλ για τις ζημιές που προκλήθηκαν στη Γάζα κατά παράβαση των διεθνών υποχρεώσεών του*
*Βάσει της αρχής του διεθνούς δικαίου ότι “το υπεύθυνο Κράτος έχει την υποχρέωση να αποκαταστήσει πλήρως τη ζημία που προκλήθηκε από τη διεθνώς παράνομη πράξη”. – Άρθρο 31(1) της ευθύνης των κρατών για διεθνείς παράνομες πράξεις, Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου, 2001.
Η αντιμετώπιση της εκτενούς περιβαλλοντικής καταστροφής στη Γάζα απαιτεί και άμεση δράση αλλά και μακροχρόνιο στρατηγικό σχεδιασμό, ώστε να εξασφαλιστεί βιώσιμη ανάκαμψη και μελλοντική ανθεκτικότητα.
Δράσεις αλληλεγγύης για να συμμετάσχεις
Όπου κι αν βρίσκεσαι, η αλληλεγγύη μπορεί να κάνει τη διαφορά. Δες μερικά πράγματα που μπορείς να κάνεις:
- Κάνε δωρεά σε ανθρωπιστικές οργανώσεις στην περιοχή, όπως η UNRWA
- Υποστήριξε τις εκκλήσεις για κατάπαυση του πυρός και τερματισμό του αποκλεισμού, συμμετέχοντας σε διαδηλώσεις ειρήνης στην περιοχή σου.
- Στήριξε το αίτημα προς τις κυβερνήσεις να σταματήσουν να πωλούν όπλα σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Η Διεθνής Αμνηστία και το γραφείο της Greenpeace στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι μεταξύ των πολλών οργανώσεων και ομάδων που ζητούν εμπάργκο όπλων σύμφωνα με το εθνικό και διεθνές δίκαιο. Ορισμένες χώρες λαμβάνουν ήδη μέτρα για να εμποδίσουν τις εξαγωγές όπλων. Η Ολλανδία, η Ισπανία, ο Καναδάς, το Βέλγιο και η Ιταλία έχουν προχωρήσει στην αναστολή των πωλήσεων όπλων και της στρατιωτικής υποστήριξης προς το Ισραήλ.
- Ένωσε τη φωνή σου μαζί μας: υπόγραψε την έκκληση του νορβηγικού γραφείου της Greenpeace και συμμάχων ώστε να απαιτήσουμε από την κρατική εταιρεία ορυκτών καυσίμων Equinor να τερματίσει τις καταστροφικές επιχειρηματικές συνεργασίες και τις επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα σε κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, παραβιάζοντας το διεθνές δίκαιο.
Η Farah Al Hattab είναι υπεύθυνη εκστρατείας και νομική ερευνήτρια στο γραφείο της Greenpeace σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στον νότιο Λίβανο.