“Η φύση δεν είναι μόνο ωραία να την έχουμε, αλλά είναι απαραίτητη για τη σωματική υγεία και τη γνωστική λειτουργία”. Πόσο αληθινά βιώνουμε πλέον τη διαπίστωση αυτή του Richard Louv, που έρχεται να επαληθεύσει πολλαπλές μελέτες (1) για τα οφέλη που αντλούμε από την επαφή μας με τη φύση, όπως η μείωση του στρες και η ψυχική ευεξία; Πόσοι από εμάς βρίσκουμε καταφύγιο στη φύση για λίγο εν μέσω περιοριστικών μέτρων μακριά από το αστικό τοπίο και τον συνωστισμό προκειμένου να χαλαρώσουμε και να ψυχαγωγηθούμε;
Εκτός από οφέλη για την ψυχική μας υγεία όμως, η βιοποικιλότητα είναι σημαντική για την ανθρώπινη ευημερία γιατί παρέχει υπηρεσίες οι οποίες στηρίζουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Η προστασία της βιοποικιλότητας επομένως κρίνεται απολύτως απαραίτητη για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες που μας παρέχει, όπως η επικονίαση, η ρύθμιση του κλίματος, η αντιπλημμυρική προστασία, η γονιμότητα του εδάφους και η παραγωγή τροφίμων, πρώτων υλών, ινών και φαρμάκων.
Ζητούμενο η θωράκιση του φυσικού μας πλούτου για την έξοδο από τις αλληλένδετες κρίσεις
Αν κάποτε η προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας αντιμετωπιζόταν ως πολυτέλεια και εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη, η πανδημία Covid-19 ανέτρεψε αυτή την αντίληψη. Περισσότερο από ποτέ, βλέπουμε πόσο άρρηκτα συνδεδεμένη είναι η υγεία του πλανήτη με την ανθρώπινη υγεία. Η προστασία της βιοποικιλότητας, των οικοσυστημάτων και ενδιαιτημάτων σε θάλασσα, δάση και αγροοικοσυστήματα, γίνεται πιο επείγουσα από ποτέ. Ταυτόχρονα, οι επιστήμονες προειδοποιούν (2,3,4) ότι όσο περισσότερο εισβάλουμε σε παρθένες και απρόσιτες περιοχές, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να έρθουμε σε επαφή με παθογόνους οργανισμούς που μπορούν να προκαλέσουν την επόμενη πανδημία.
Οι δεσμεύσεις που δεν ακολουθούνται από πράξεις, δεν επαρκούν
Τα οφέλη που προκύπτουν από την προστασία του φυσικού μας πλούτου είναι πολλαπλά. Αντίστοιχα, η διεθνής ευαισθητοποίηση σχετικά με τις συνέπειες που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή και την απώλεια βιοποικιλότητας είναι υψηλότερη από ποτέ. Πρόσφατη έρευνα της UNESCO (5) ανέδειξε την κλιματική κρίση και την απώλεια της βιοποικιλότητας ως τις κυριότερες παγκόσμιες προκλήσεις για ειρηνικές κοινωνίες έως το 2030, ακολουθούμενες από τη βία και τις συγκρούσεις, τις διακρίσεις και τις ανισότητες, και την έλλειψη τροφής, νερού και στέγασης. Στην Ελλάδα, σε πρόσφατη έρευνα (6) που διεξήγαγε το ελληνικό γραφείο της Greenpeace, η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχόντων (91,1%) θεωρεί ότι η προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας αποτελεί προτεραιότητα μείζονος σημασίας για ένα πράσινο και δίκαιο μέλλον.
Η ανησυχία όμως και το αυξημένο ενδιαφέρον των κατοίκων του πλανήτη για το κλίμα, τη βιοποικιλότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη δεν φαίνεται να αντανακλάται στην άσκηση των αντίστοιχων πολιτικών. Στην πραγματικότητα, κάνουμε βήματα προς τα πίσω, παρόλο που έχουμε λιγότερο από μία δεκαετία μπροστά μας για να αποφύγουμε τις χειρότερες επιπτώσεις από τις αλληλοσυνδεόμενες προκλήσεις (7), που προσδιορίζονται από τους 17 Στόχους της Ατζέντας 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (SDGs) (8), ιδίως εκείνους που σχετίζονται με τη φτώχεια, την πείνα, την κλιματική αλλαγή και την απώλεια βιοποικιλότητας.
Προστατευόμενες περιοχές: Τις λιγουρεύεστε; Πάρτε τες όσο προλαβαίνετε
Στα του οίκου μας, η πρόσφατη ψήφιση του νόμου 4782 (9) και του άρθρου 218 (10), το οποίο προβλέπει τη θεσμοθέτηση με προεδρικό διάταγμα “υπο-περιοχών προστασίας στις περιπτώσεις ήπιων αναπτυξιακών έργων” εντός προστατευόμενων περιοχών, ήρθε να επιβεβαιώσει τα πρώτα δείγματα γραφής άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής της κυβέρνησης που αφορούσαν στον διαβόητο περιβαλλοντικό νόμο Χατζηδάκη (Ν. 4685) και τα απαράδεκτα άρθρα 44 & 110 (11). Για ακόμα μία φορά, παρόλα τα σημάδια των καιρών, η περιβαλλοντική και αναπτυξιακή πολιτική της χώρας φαίνεται να δίνει προτεραιότητα στις επενδύσεις και όχι στη θωράκιση του φυσικού μας πλούτου, που θα μας εξασφαλίσει την έξοδο από την περιβαλλοντική κατάρρευση.
“Η Ελλάδα πρωτοπορεί στην προστασία του περιβάλλοντος” δήλωσε πρόσφατα στη Βουλή ο Υπουργός ΠΕΝ Κώστας Σκρέκας για την απανθρακοποίηση και τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της οικονομίας της χώρας. Η πρόσφατη ψήφιση του επαίσχυντου άρθρου 218 αποτελεί δικαιωματικά “πρωτοπορία” στην περιβαλλοντική προστασία, αφού ο καθορισμός των “υπο-περιοχών” και του “προστατευτικού” τους καθεστώτος γίνεται με γνώμονα την υλοποίηση αναπτυξιακών έργων και όχι με οικολογικά κριτήρια, ενώ αντιτίθεται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία ειδών και οικοτόπων.
Τα υγιή οικοσυστήματα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανθεκτικότητα της κοινωνίας μας
Η πανδημία και ο ρυθμός απώλειας της βιοποικιλότητας μας δείχνουν ότι δεν υπάρχει χώρος για τέτοιου είδους “πρωτοπορίες”. Απέναντι στις περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές κρίσεις που αντιμετωπίζουμε, χρειαζόμαστε ισχυρή περιβαλλοντική νομοθεσία και πολιτικές που ρυθμίζουν την οικονομική δραστηριότητα με γνώμονα τον σεβασμό και την προστασία των οικοσυστημάτων, καθώς και τη δημιουργία και ουσιαστική λειτουργία προστατευόμενων περιοχών, θαλάσσιων και χερσαίων.
Η ευκαιρία που φέρνει μαζί της αυτή η κρίση είναι να διατεθούν, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τα δημόσια κονδύλια προς την κατεύθυνση που θα δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον και δεν θα συμβάλλει απλά στην αναπαραγωγή του παλιού, με τα εγγενή προβλήματα που με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσουν σε νέες κρίσεις. Η λογική της οικονομικής ανάπτυξης άνευ όρων και ορίων, με εκ των υστέρων διαχείριση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων που αυτή επιφέρει, δεν έχει θέση σε ένα βιώσιμο πακέτο ανάκαμψης. Στο επίκεντρο των χρηματοδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να βρίσκονται οι άνθρωποι και το περιβάλλον και να αποκλειστούν η διάσωση των μεγάλων εταιρειών και οικονομικών δραστηριοτήτων που μας οδήγησαν σε μία ακόμα κρίση.
Τα μέτρα λοιπόν που είναι απαραίτητα είναι η δημιουργία νέων προστατευόμενων περιοχών, ειδικά στη θάλασσα, η ουσιαστική υποστήριξη των Φορέων Διαχείρισης και ένας συνεκτικός εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός που θα εξειδικεύεται και θα συμπληρώνεται από τα Ειδικά Χωροταξικά για τον Τουρισμό, τη Βιομηχανία, τις ΑΠΕ, τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες και τις Υδατοκαλλιέργειες, και θα θέτει την προστασία της φύσης ως απόλυτη προτεραιότητα. Ταυτόχρονα, πρέπει να μπει άμεσα φρένο στην καταπάτηση του αιγιαλού, των δασών και των υγροτόπων της χώρας για την εξυπηρέτηση βραχυπρόθεσμων οικονομικών συμφερόντων και τη νομιμοποίηση χρήσεων που σχεδόν είναι θεσμός σε περιοχές που η προστασία της φύσης θα έπρεπε να είναι η απόλυτη προτεραιότητα, καθώς – συν τοις άλλοις – αποτελεί την πλέον αποτελεσματική ασπίδα απέναντι στην κλιματική κρίση και τις συνέπειές της.
Σε πρόσφατη διαδικτυακή εκδήλωσή μας για την πλανητική υγεία, ο καλεσμένος μας Γιώργος Παππάς (γιατρός παθολόγος) πολύ εύστοχα παρατήρησε ότι “αν η φύση αποφασίσει να αυτοϊαθεί, μπορεί να μην μας περιλάβει καθόλου στον σχεδιασμό της”. Τότε καμία επένδυση και κανένα άρθρο 218 δεν θα έχουν σημασία, θα προσθέταμε εμείς.
Κάτω από τις μάσκες έχουμε φωνή
Ειδικά σε περιόδους κρίσεων, η ενεργή συμμετοχή των πολιτών σε διαβουλεύσεις και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αυξάνει την κοινωνική στήριξη των αποφάσεων, άρα και την επιτυχία τους. Δυστυχώς όμως, αυτή η προσέγγιση δεν φαίνεται να ενσωματώνεται στις πολιτικές αποφάσεις όπως οι παραπάνω, που βρίσκουν στην αντίπερα όχθη ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, που ακόμα και υπό συνθήκες πανδημίας ορθώνει το ανάστημά της (12, 13, 14, 15, 16).
