Σήμερα, εκατοντάδες χιλιάδες ελληνικές οικογένειες έρχονται αντιμέτωπες με σοβαρή ενεργειακή φτώχεια. Οι Έλληνες πολιτικοί ηγέτες απέτυχαν να εισαγάγουν μέτρα που θα μειώσουν δραστικά την κατανάλωση και θα βοηθήσουν τα νοικοκυριά να ξεπεράσουν αποτελεσματικά το ενεργειακό κόστος. Μέχρι στιγμής ήταν κυρίως απασχολημένοι με την προσπάθεια να διατηρήσουν το status quo, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων, τροφοδοτώντας την κρίση και τις συγκρούσεις. Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σε μορφή χαρτζιλικιού αποτελούν προσπάθεια αποφυγής των δραστικών επιπτώσεων που έχουν οι πανάκριβοι λογαριασμοί ενέργειας στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών και μιας μαζικής κινητοποίησης κατά της κυβέρνησης, αλλά η κοινωνική αναταραχή που προκαλεί η ενεργειακή φτώχεια ολοένα αυξάνεται σε όλη την Ελλάδα, όσο η κυβέρνηση συνεχίζει να στηρίζει το καρτέλ των ορυκτών καυσίμων.
Τι είναι η ενεργειακή φτώχεια όμως και πώς ορίζεται;
Ενεργειακή φτώχεια σημαίνει πως κάποιος δυσκολεύεται να θερμάνει σωστά το σπίτι του με λογικό κόστος, λόγω έλλειψης πόρων ή κακών συνθηκών στέγασης. Στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα, περισσότερα από ένα εκατομμύριο νοικοκυριά δαπανούν άνω του 10% του ετήσιου εισοδήματος για τη θέρμανση και την ηλεκτροδότηση των σπιτιών τους. Η ενεργειακή φτώχεια και τα προβλήματα υγείας συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων κοινωνικών προβλημάτων. Οι γυναίκες, οι εθνικές μειονότητες, τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και οι μειονεκτούσες κοινότητες σε όλο τον κόσμο πλήττονται ιδιαίτερα από το φαινόμενο.
Ποια είναι η προέλευση αυτής της ενεργειακής κρίσης;
Με την απελευθέρωση των ενεργειακών αγορών στην Ευρώπη, οι άλλοτε κρατικές υποδομές έχουν μετατραπεί σε κερδοφόρες επιχειρήσεις για πολλές κερδοσκοπικές εταιρείες. Οι πελάτες ορυκτού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει συχνά να πληρώνουν σημαντικές χρεώσεις για την κάλυψη του κόστους μεταφοράς και διανομής σε ιδιωτικά μονοπώλια τα οποία πλουτίζουν. Ως αποτέλεσμα, τα 26 μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ENTSOG) πέτυχαν κέρδη ύψους 4 δισεκατομμυρίων ευρώ μόνο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021, πριν ακόμη ενταθεί η κρίση των ορυκτών καυσίμων με τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, που πυροδότησε ένα μπαράζ επιχειρηματικών εκβιασμών και εμπάργκο. Για την Ελλάδα, σύμφωνα με πόρισμα της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), τα υπερκέρδη των εταιριών ενέργειας ξεπέρασαν τα 591 εκατομμύρια ευρώ την περίοδο Οκτώβριος 2021-Μάρτιο 2022.
Όποια και αν είναι η προέλευση του προβλήματος ωστόσο, τα νοικοκυριά που μαστίζονται από την ενεργειακή φτώχεια έχουν μπροστά τους μια παράλογη επιλογή: να κρυώνουν ή να ξοδεύουν πολλά χρήματα για θέρμανση και ηλεκτρικό ρεύμα. Χωρίς εναλλακτική λύση, παρασύρονται σε έναν φαύλο κύκλο θέτοντας σε κίνδυνο τις συνθήκες διαβίωσής τους. Αυτός ο φαύλος κύκλος είναι το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων και ετών κακών πολιτικών αποφάσεων που αποτυγχάνουν να θέσουν τους ανθρώπους στο κέντρο της ενεργειακής μετάβασης, ενισχύοντας τα εργαλεία για τα νοικοκυριά και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Αντί αυτού, οι πολιτικές αυξάνουν την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα με περισσότερες επιδοτήσεις και φόρους που επιβαρύνουν τον καταναλωτή ενώ η δράση τους για μακροπρόθεσμες λύσεις στην ενεργειακή κρίση είναι ελάχιστη και χαμηλής φιλοδοξίας.
Ο φαύλος κύκλος των εθνικών πολιτικών:
- ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΙΑ ΤΟ “ΦΥΣΙΚΟ” ΑΕΡΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ: Αντί να αναπτύξει μια στρατηγική εξόδου από τα ορυκτά καύσιμα, το πρώτο πράγμα που κάνει η κυβέρνηση είναι στην πραγματικότητα το αντίθετο. Επενδύει στην επέκταση των δικτύων και σε νέες υποδομές ορυκτών για τις κατοικίες χωρίς να αξιολογεί το κόστος-όφελος αυτών έναντι εναλλακτικών επενδύσεων στην εξοικονόμηση.
- ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΧΡΕΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΟΡΥΚΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ: Η αύξηση των επιδοτήσεων και της στήριξης της κυβέρνησης αντανακλάται άμεσα στην τσέπη των πολιτών με τη μορφή των λογαριασμών ενέργειας που εκτοξεύονται στα ύψη, καθώς και των πρόσθετων χρεώσεων ηλεκτρικής ενέργειας που αυξάνονται στο λογαριασμό ενέργειας. Η “επιχορήγηση” επί της κατανάλωσης δημιουργεί μόνο την ψευδαίσθηση της ανακούφισης και δεν λύνει στη ρίζα του το πρόβλημα.
- ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ: Εν τω μεταξύ, οι επιδοτήσεις για πράσινες ανακαινίσεις ή βιώσιμες τεχνολογίες (όπως οικιακά ηλιακά συστήματα, μονωτικά υλικά ή αντλίες θερμότητας) είναι ελλειμματικές, οριακές και στις περισσότερες περιπτώσεις δυσπρόσιτες στους ανθρώπους, λόγω της αναποτελεσματικής ελληνικής γραφειοκρατίας και δημόσιας διοίκησης. Ταυτόχρονα, ενώ υπάρχουν σημαντικοί θετικοί στόχοι για μεγάλη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα, δεν συνοδεύονται από υλοποίηση ή εργασίες επί του δικτύου που να ευνοούν την δίκαιη ανάπτυξη σε μικρή κλίμακα.
- ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΟΥΝ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ: Λόγω του πληθωρισμού και της μείωσης του εισοδήματος, χωρίς την κρατική στήριξη και την έλλειψη οικονομικής βοήθειας οι περισσότερες οικογένειες στην Ελλάδα δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να αγοράσουν ένα σύστημα παραγωγής καθαρής ενέργειας ή μια ανακαίνιση κατοικίας με σωστές ενεργειακές προδιαγραφές, σωστότερες αυτών που καλύπτει το “Εξοικονομώ”.
- ΧΑΜΗΛΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ: Οι ακραίες καταστάσεις αναγκάζουν τους ανθρώπους να λαμβάνουν ακραίες λύσεις, όπως η αγορά ακριβών -και συχνά επικίνδυνων- θερμαντικών σωμάτων που αυξάνουν τον λογαριασμό ενέργειας λόγω της κακής μόνωσης και των προβλημάτων υγρασίας στις πολυκατοικίες. Ακόμη και ο αναθεωρημένος Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) δεν αντικατοπτρίζει την ανάγκη για τα σπίτια του μέλλοντος, δηλαδή κτίρια χαμηλών ως μηδενικών εκπομπών που εξασφαλίζουν άνετες συνθήκες διαβίωσης. Εντύπωση προκαλεί επίσης το γεγονός ότι ισχύει ακόμα η υποχρεωτικότητα σύνδεσης με αέριο σε νεόδμητα κτίρια, παρόλο που αφενός οι εναλλακτικές επιλογές είναι σαφώς φθηνότερες αφετέρου οι καυστήρες ορυκτών θα απαγορευτούν ή περιοριστούν εντός της επόμενης δεκαετίας.
- ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΚΑΚΗ ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΚΑΙ ΜΟΝΩΣΗ: Η έλλειψη αερισμού σε συνδυασμό με την κακή μόνωση έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα κρύου, υγρασίας και μούχλας που προκαλούν χρόνια προβλήματα υγείας, όπως άσθμα, βρογχίτιδα κλπ. Πρόσφατες έρευνες, επίσης, δείχνουν την πιθανή συσχέτιση ενός κρύου σπιτιού με πρόωρους θανάτους τους χειμερινούς μήνες ή την εκδήλωση κατάθλιψης.
- ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: Η χαμηλή ποιότητα κατασκευής στα κτίρια, οι σόμπες και οι θερμάστρες που πρέπει να λειτουργούν όλη την ημέρα, εκτοξεύουν στα ύψη την κατανάλωση ενέργειας με ένα δυσβάσταχτο κόστος για τους τελικούς χρήστες και την εκπομπή ρύπων στην ατμόσφαιρα αφού οι ορυκτές πηγές κυριαρχούν στο ενεργειακό μας μίγμα.
Τι κάνει η παρούσα κυβέρνηση γι’ αυτό;
Ενώ περισσότερα από 1.000.000 νοικοκυριά στην Ελλάδα πλήττονται, ο τρέχων στόχος του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) για 60.000 ετήσιες ανακαινίσεις νοικοκυριών (1,5% ετήσιο ποσοστό ανακαίνισης, αντί του επιθυμητού ελάχιστου 3%) δεν μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστικές βελτιώσεις. Με αυτό το ρυθμό, η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να επιτύχει τους στόχους της για την απαλλαγή από τον άνθρακα μέχρι το 2050. Η ελληνική κυβέρνηση επενδύει 1,5 δισ. ευρώ σε υποδομές φυσικού αερίου, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ανακαίνιση κατοικιών.
Η Κυβέρνηση -με το γνωστό δόγμα της ατομικής ευθύνης- μας πρότεινε… να περιορίσουμε τον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα και να τρίψουμε καλά τις αντιστάσεις στον φούρνο, αν δεν θέλουμε να χρεοκοπήσει το νοικοκυριό μας από τον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος τον χειμώνα. Ευτυχώς μέχρι στιγμής είχαμε ήπιες καιρικές συνθήκες κατά βάση, χωρίς αυτό να αναιρεί την πολιτική ανετοιμότητα που λειτουργεί υπέρ της αγοράς ενέργειας και βιομηχανίας φυσικού αερίου και πετρελαίου.
Σίγουρα τα νεοαφιχθέντα προγράμματα όπως το “Φωτοβολταϊκά στις στέγες” είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά είναι δυσανάλογα μικρά σε σχέση με τους πραγματικούς στόχους κλιματικής δράσης και αμελητέα μπροστά στα έργα ορυκτών που σχεδιάζονται.
Τι πρέπει να κάνει η κυβέρνηση αντ’ αυτού;
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος REPowerEU για την “απεξάρτηση” της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο, προωθείται, μεταξύ άλλων, η επιτάχυνση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με τη συμμετοχή των πολιτών. Για να γίνει αυτό πρακτικά, πρέπει η κυβέρνηση να άρει τα ρυθμιστικά και συμβατικά εμπόδια για την ηλιακή ενέργεια στις στέγες και τη συλλογική αυτοκατανάλωση, να διευκολύνει και να προωθήσει τις λύσεις προς τους πολίτες για ταχύτερη και ευκολότερη σύναψη συμβάσεων για τα συστήματα αυτά.
Το νέο εκσυγχρονιστικό νομοσχέδιο για χρήση και παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ έχει κάποια θετικά σημεία που αν συνοδευτούν από τα απαραίτητα μέτρα και κονδύλια, θα καταστήσουν την αυτοπαραγωγή επιλέξιμη. Στο ίδιο νομοσχέδιο γίνονται αναφορές στις ενεργειακές κοινότητες, των οποίων η εμπειρία μέχρι στιγμής δεν είναι η πιο ευχάριστη. Χρειάζεται σταθερότητα και ευνοϊκό πλαίσιο για τις πραγματικές κοινότητες πολιτών, που με βάσει τους υπολογισμούς μας μπορούν να εξοικονομούν έως και 700€ ετησίως στον λογαριασμό ενέργειας με εικονική αυτοπαραγωγή φωτοβολταϊκού πάρκου. Δεδομένης της κατάστασης, βλέπουμε πως η Πολιτεία απέτυχε να ενισχύσει τον θεσμό και να προστατεύσει από την ενεργειακή κρίση τα νοικοκυριά με χρήση του εργαλείου αυτού, ενώ ταυτόχρονα αφήνει περιθώρια σε μεγάλους επενδυτές να καπηλευτούν το πλαίσιο. Η στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια απαιτεί τη δημιουργία τουλάχιστον μίας κοινότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ανά δήμο άνω των 10.000 κατοίκων έως το 2025. Ωστόσο, ελλείψει βελτιώσεων στην αγορά, τη ρύθμιση και τη σύναψη συμβάσεων από την κυβέρνηση, η Ελλάδα κινδυνεύει να μείνει πίσω, επομένως ο στόχος αυτός φαίνεται ανέφικτος. Οι περισσότερες ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα δεν έχουν πρόσβαση σε σημεία σύνδεσης με το δίκτυο για να εγκαταστήσουν ακόμη και ένα μικρό φωτοβολταϊκό.
Φιλόδοξοι στόχοι ενεργειακής απόδοσης αντί για επενδύσεις σε φυσικό αέριο είναι επίσης αναγκαίες: Υπάρχει ένα διαθέσιμο κεφάλαιο 3 δισ. ευρώ, το οποίο η Ελλάδα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για τη χρηματοδότηση επενδύσεων ενεργειακής απόδοσης σε κτίρια (ενδεικτικά 50.000 ενεργειακές αναβαθμίσεις, 165.000 αντλίες θερμότητας και 52.000 οικιακά φωτοβολταϊκά επιπρόσθετα σε άλλα προγράμματα), δημιουργώντας έτσι σημαντικά μεγαλύτερο οικονομικό όφελος για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και την εθνική οικονομία. Αυτό είναι το βασικό αποτέλεσμα της ανάλυσης κόστους-οφέλους που εκπόνησε το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Ενεργειακής και Κλιματικής Πολιτικής (IEECP) για λογαριασμό της Greenpeace Ελλάδας.
Σε ένα γενικότερο πλαίσιο ενεργειακής πολιτικής, πρέπει να σταματήσουν τα όποια σχέδια για εξόρυξη και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στη χώρα, που θα υποβαθμίσουν τα φυσικά οικοσυστήματα, θα προσθέσουν στο πρόβλημα της ρύπανσης και θα απειλήσουν την οικονομία της χώρας άμεσα (εξάρτηση στα ορυκτά) και έμμεσα (απώλειες πηγών γλυκού νερού, προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και μείωση τουρισμού). Τα σχεδιαζόμενα έργα αερίου ήδη ξεπερνούν κατά πολύ τον προϋπολογισμό σε ρύπους του τελευταίου ΕΣΕΚ, ενώ κοστίζουν περισσότερο από τα διαθέσιμα κεφάλαια, κάτι που δημιουργεί την ανησυχία ότι πιθανότητα οι καταναλωτές θα κληθούν πάλι να καλύψουν το κενό αυτό.
Ας γυρίσουμε νέα σελίδα στη χώρα μας, με την αναθεώρηση του ΕΣΕΚ, το προσχέδιο του οποίου είχε κάποια καλά σημεία, με σκοτεινή εξαίρεση το εναπομείναν αέριο, ως μια ευκαιρία να κάνουμε τα πράγματα αλλιώς. Εξίσου σημαντική συγκυρία είναι και οι επερχόμενες εκλογές. Τα κόμματα που διεκδικούν βουλευτικές έδρες οφείλουν να δημοσιεύσουν ξεκάθαρες στρατηγικές για κλιματική δράση και ενεργειακή μετάβαση και να σταματήσουν να κονταροχτυπιούνται για το ποιο θα πρωτοστατήσει σε επιδοτήσεις για την παροδική ελάφρυνση των νοικοκυριών. Οι ασαφείς, θολές, ανύπαρκτες ή επικοινωνιακού χαρακτήρα θέσεις δεν έχουν χώρο πια στο πολιτικό σκηνικό, ειδικά όταν οι έχοντες το δικαίωμα ψήφου έχουν σηκώσει και όλες τις υποχρεώσεις της ενεργειακής κρίσης. Η ευθύνη δεν αρχίζει, ούτε τελειώνει εντός των στενών ορίων μιας 4ετίας ή μιας συγκεκριμένης κυβέρνησης.
Χρειάζεται να κάνουμε μεγάλη στροφή και αλλαγή πορείας. Ο κίνδυνος είναι η στροφή 360° που θα μας ξαναφέρει στη σημερινή κατάσταση, να αναπαράγει το σημερινό αδιέξοδο.
Βοήθησε κι εσύ να μεταφέρουμε αυτό το μήνυμα στον Υπουργό, αφιερώνοντας λιγότερο από ένα λεπτό από τον χρόνο σου.
