Σε κοινή μας επιστολή με το WWF Ελλάς προς τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Σκρέκα και τη Γενική Γραμματέα Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών κ. Σδούκου, τοποθετηθήκαμε σχετικά με την επικείμενη αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, παραθέτοντας συγκεκριμένες προτάσεις που θα πρέπει να αποτελέσουν τους ελάχιστους, νομικά δεσμευτικούς, στόχους του αναθεωρημένου ΕΣΕΚ.
Ολόκληρη η επιστολή:
05 Δεκεμβρίου 2022
Θέμα: Κοινή τοποθέτηση Greenpeace & WWF Ελλάς για την επικείμενη αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα
Εισαγωγή
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η πανδημία ανέδειξαν με τον πιο οδυνηρό τρόπο ότι η παρούσα ενεργειακή κρίση που μαστίζει την Ευρώπη και τα ελληνικά νοικοκυριά είναι αποτέλεσμα των λανθασμένων πολιτικών επιλογών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο τα τελευταία 10 χρόνια. Ζούμε μια κρίση που οφείλεται ξεκάθαρα στη βύθιση της Ευρώπης σε βαθιά εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, ιδίως πλέον από το ορυκτό αέριο, η οποία δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για παράταση της χρήσης λιγνίτη μετά το 2025 ή επέκταση υποδομών και προγραμμάτων εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Η κρίση είναι απαραίτητο να αποτελέσει έναυσμα για επιτάχυνση της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα, μέσα από ένα εμπροσθοβαρές, ‘επιθετικό’ πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας και ανάπτυξης των ΑΠΕ.
Ο πλανήτης οδεύει προς αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,4°C με τους ισχύοντες στόχους για το 2030 και ακόμη υψηλότερη, 2,7-2,8°C, με τις τρέχουσες πολιτικές1,2. Η αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) αποτελεί μεν εθνική υποχρέωση στο πλαίσιο εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999, δίνει όμως και μια σημαντική ευκαιρία για τον γρήγορο μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας σε μία σύγχρονη, καθαρή και ανταγωνιστική οικονομία μηδενικών εκπομπών.
Νωρίτερα μέσα στο φθινόπωρο ανακοινώθηκαν από τη Γενική Γραμματέα Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, καθώς και από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σενάρια προς τη σωστή κατεύθυνση για το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ, τα οποία προβλέπουν συμμετοχή των ΑΠΕ κοντά στο 80% στην ηλεκτροπαραγωγή, πάνω από 50% σε ψύξη και θέρμανση και κοντά στο 30% στις μεταφορές για το 2030. Επιπλέον αναφέρθηκε ότι ο «πήχης» στον τομέα της αποθήκευσης ανανεώσιμης ενέργειας εκτοξεύεται από 1,5 GW στα 5-8 GW ως το τέλος της δεκαετίας. Αντίστοιχα, ως προς τις ΑΠΕ, αναφέρθηκε ότι ο στόχος θα κυμαίνεται περίπου στα 28 GW από τα περίπου 10 GW που βρισκόμαστε τώρα.
Επί της αρχής, η Greenpeace και το WWF καλωσορίζουν τις ανακοινώσεις αυτές, οι οποίες όμως πρέπει άμεσα να υιοθετηθούν ως στόχοι και ως πολιτικές για την επίτευξή τους.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στο αναθεωρημένο ΕΣΕΚ, σε αντίθεση με το προηγούμενο, η χώρα μας θα πρέπει επιπλέον: α) να προχωρήσει γρήγορα στην απεξάρτηση από το ορυκτό αέριο και στην ακύρωση σχεδίων επέκτασης του δικτύου αερίου και β) να υιοθετήσει φιλόδοξους στόχους για παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας, για σωστή χωρικά και κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη υποδομών ΑΠΕ και αποθήκευσης, καθώς και για ανάπτυξη του δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Ειδικότερα όσον αφορά στη διαμόρφωση του ενεργειακού μίγματος της χώρας κατά τις επόμενες δεκαετίες, κρίνεται απαραίτητο το ΕΣΕΚ να δώσει κεντρική κατεύθυνση πλήρους απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Τα προγράμματα εξόρυξης υδρογονανθράκων που έχουν μαζικά εγκριθεί τα τελευταία χρόνια, με συμβάσεις για υπεράκτιες έρευνες και εξορύξεις στο Ιόνιο και την Κρήτη, αποτελούν ηχηρή παραφωνία στη στόχευση για μηδενικές εκπομπές πριν το 2045 που πρέπει να έχει η Ελλάδα.
Δύο τομείς της οικονομίας οι οποίοι θα κρίνουν εν πολλοίς το κατά πόσο η Ελλάδα θα κινηθεί σε ένα μονοπάτι μηδενισμού των εκπομπών ως το 2045 είναι οι μεταφορές και τα κτίρια. Απαιτούνται γενναία και φιλόδοξα μέτρα τα οποία εκτιμάται ότι μπορούν να αποφέρουν θεαματικά αποτελέσματα στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, συνεπώς η προώθησή τους κρίνεται σκόπιμη από πολλές απόψεις. Επιπλέον, απαραίτητη είναι η παράθεση καταλόγου με τις ενεργειακές επιδοτήσεις του τομέα κρατικών άμεσων ή έμμεσων ενισχύσεων, που χαρακτηρίζεται από μνημειώδη αδιαφάνεια κατά το σκέλος που αφορά τη στήριξη προς τη χρήση ορυκτών καυσίμων.
Τέλος, καθώς η αναθεώρηση του ΕΣΕΚ είναι μια διαδικασία που αφορά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας θα πρέπει να υπάρξει επαρκής μέριμνα που θα επιτρέψει τη δίκαιη, συμμετοχική και ισχυρή διακυβέρνηση για το κλίμα. Η συμπερίληψη πολιτών με τη μορφή φόρουμ πολιτών είναι απαραίτητη, τόσο σε αυτή όσο και σε μελλοντικές διαδικασίες αναθεώρησης του ΕΣΕΚ.
Συγκεντρωτικό πλαίσιο προτάσεων
Βάση της συζήτησης και των προτάσεων είναι η ευθυγράμμιση της Ελλάδας με τον στόχο της Συνθήκης του Παρισιού για περιορισμό της υπερθέρμανσης στον 1,5°C. Ο στόχος για πλήρη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα το 2045 είναι εφικτός, εφόσον και οι στόχοι του ΕΣΕΚ για το 2030 αναθεωρηθούν σε μία πιο φιλόδοξη κατεύθυνση. Ως ελάχιστοι, νομικά δεσμευτικοί, στόχοι του αναθεωρημένου ΕΣΕΚ υποστηρίζουμε πως πρέπει να είναι οι εξής:
- 50% ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας
- 85% ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (και 100% έως το 2035)
- 30% στην τελική κατανάλωση για μεταφορές
- 50% στην τελική κατανάλωση για θέρμανση και ψύξη
- 50% επίτευξη ενεργειακής απόδοσης
- 50% ενεργειακή απόδοση για τον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα – μείωση στις εκπομπές CO2 κατά 72% το 2030, 95% το 2040 και 100% το 2045 (με βάση το 1990)
Παρακάτω παρατίθενται συμπληρωματικές προτάσεις για το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ ανά θεματική:
ΑΠΕ
- Παραγωγή ενέργειας χωρίς ορυκτά καύσιμα από το 2045 και έπειτα
- Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για την οικολογικά ασφαλή ανάπτυξη των ΑΠΕ, με γνώμονα την επίτευξη των στόχων και την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας
- Απλοποίηση και εξορθολογισμός της αδειοδοτικής διαδικασίας με σκοπό την ελάφρυνση από γραφειοκρατικά και διοικητικά κόστη, με διαφάνεια για τις ΑΠΕ
- Περαιτέρω ενίσχυση του πλαισίου αυτοπαραγωγής και αυτοκατανάλωσης – Τουλάχιστον 25% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ να προέρχεται από ενεργειακές κοινότητες (>60 μελών) και υποχρεωτική παροχή ποσοστού μετοχών ανά έργο αιολικών στις τοπικές κοινότητες (μοντέλο Δανίας) μέσω Ενεργειακών Κοινοτήτων – Θεσμικό πλαίσιο για την αποθήκευση, με χωροταξικό σχεδιασμό των σχετικών υποδομών, που θα υποστηρίζει την πλήρη υλοποίηση των παραπάνω στόχων
Εξοικονόμηση & βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης
- Θέσπιση φιλόδοξου και εμπροσθοβαρούς στόχου βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης των κατοικιών και συγκεκριμένα τη μετατροπή τουλάχιστον 1,5 εκατ. κατοικιών σε κτίρια σχεδόν μηδενικών εκπομπών (NZEB) ως το 2030
- Προτεραιότητα τουλάχιστον στην αναβάθμιση 150.000 κατοικιών ετησίως, με έμφαση στα ευάλωτα νοικοκυριά
Ορυκτά καύσιμα
- Απεξάρτηση από όλα τα ορυκτά καύσιμα στο ενεργειακό μίγμα το αργότερο μέχρι το 2045
- Εξάλειψη των στερεών ορυκτών καυσίμων από την ηλεκτροπαραγωγή μέχρι το 2025
- Μελέτη συμβατότητας σχεδιαζόμενων επενδύσεων ορυκτού αερίου με τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας
- Εκπόνηση σχεδίου σταδιακής κατάργησης της χρήσης και των υποδομών ορυκτού αερίου
- Απαγόρευση σύνδεσης νέων κτιρίων με το δίκτυο ορυκτού αερίου το αργότερο μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2024
- Καμία έγκριση σε νέες υποδομές ορυκτού αερίου αν δεν αποδεικνύεται η βιωσιμότητά τους και αναγκαιότητά τους για τη βραχυπρόθεσμη ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού
- Απαγόρευση κάθε νέας παραχώρησης δικαιωμάτων έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων ζωνών οικονομικής εκμετάλλευσης και οριστική αναστολή κάθε δυνατότητας παράτασης οποιουδήποτε σταδίου έρευνας, η προθεσμία του οποίου έχει παρέλθει. Η εξόρυξη υδρογονανθράκων είναι δραστηριότητα ασύμβατη με την πορεία του πλανήτη προς την κλιματική ουδετερότητα, ενώ δεν προσφέρει καμία απολύτως λύση στη σημερινή ενεργειακή κρίση.
Μεταφορές
- Μηδενισμός των εκπομπών ΑτΘ, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων και αεροπορικών μεταφορών, έως το 2045.
- Απαγόρευση πώλησης οχημάτων συμβατικής τεχνολογίας μετά το 2035, στις κατηγορίες επιβατικών και ελαφρών επαγγελματικών οχημάτων.
- Διείσδυση της ηλεκτροκίνησης σε ποσοστό τουλάχιστον 55% επί των νέων ταξινομήσεων επιβατικών και ελαφριών επαγγελματικών έως το 2030.
- Αναθεώρηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Μεταφορών (ΕΣΣΜ) κάθε πενταετία, ακολουθώντας το χρονοδιάγραμμα αναθεώρησης του ΕΣΕΚ.
- Παροχή κινήτρων για αντικατάσταση ΜΕΚ με ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα με έμφαση στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα.
- Ολιστική προσέγγιση του τομέα μεταφορών, με μέτρα ενίσχυσης των μέσων συλλογικής μεταφοράς, με στόχους μείωσης της χρήσης των ΙΧ και των ιδιωτικών επιβατοχιλιομέτρων και άμεση προώθηση εθνικής στρατηγικής για το ποδήλατο.
Ειδικός σχολιασμός για την ενσωμάτωση των στόχων REPowerEU
Το σχέδιο της ΕΕ για την απεξάρτηση της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και την επιτάχυνση της μετάβασης είναι ένα σχέδιο που παρότι δεν συμβαδίζει με την επιστήμη για τον 1,5°C είναι ό,τι πιο φιλόδοξο έχει παράξει η ΕΕ για την πράσινη μετάβαση και την απανθρακοποίηση. Δυστυχώς χρειάστηκε ένας πόλεμος για να προχωρήσει η Ευρώπη εν μια νυκτί σε πιο φιλόδοξες προτάσεις όπως για παράδειγμα αυτές που αφορούν στην στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια, αντίστοιχες με αυτές που έχουν προταθεί από τις 2 οργανώσεις τα τελευταία 10 χρόνια, και που αν είχαν προχωρήσει δεν θα ήμασταν στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα (τόσο σε σχέση με την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα και την εκτόξευση των τιμών της ενέργειας που βαραίνει πρώτα από όλους τους καταναλωτές όσο και σε σχέση με την επίτευξη των κλιματικών στόχων του πλανήτη).
Ο στόχος που προβλέπει το σχέδιο REPowerEU για τη δημιουργία τουλάχιστον μιας ενεργειακής κοινότητας με βάση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε κάθε δήμο με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων έως το 2025 θα πρέπει να ενσωματωθεί στο αναθεωρημένο ΕΣΕΚ το οποίο οφείλει να είναι αρκετά πιο φιλόδοξο αναφορικά με τη συμμετοχή των πολιτών στην καθαρή αυτοπαραγωγή ενέργειας. Το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ οφείλει επίσης να ενσωματώσει τους στόχους της ΕΕ και την επέκταση του μέτρου για την υποχρεωτική εγκατάσταση φωτοβολταϊκών (μέσα από την τροποποίηση του άρθρου 17 του πρόσφατου εθνικού κλιματικού νόμου) σε:
- i. νέα δημόσια και εμπορικά κτίρια (με κάλυψη άνω των 250 τ.μ.) ως το 2026,
- ii. υπάρχοντα δημόσια και εμπορικά κτίρια (με κάλυψη άνω των 250 τ.μ.) ως το 2027
- iii. όλα τα νέα κτίρια κατοικιών ως το 2029
- iv. θέσπιση διατάξεων για να εξασφαλιστεί ότι όλα τα νέα κτίρια είναι “έτοιμα για ηλιακή ενέργεια (solar ready)”.
Η χρηματοδότηση μέσω του ευρωπαϊκού σχεδίου REPowerEU θα πρέπει να στραφεί προς τις καθαρές μορφές ενέργειας και την εξοικονόμηση, αντί νέων υποδομών σε ορυκτό αέριο. Πάνω από τα μισά προτεινόμενα από την ελληνική κυβέρνηση προς χρηματοδότηση έργα από το REPowerEU αφορούν την ανάπτυξη ή την επέκταση υποδομών ορυκτού αερίου. Αντίστοιχα, το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ θα πρέπει να υιοθετήσει μέτρα όπως την εξάλειψη των επιδοτήσεων σε λέβητες ορυκτών καυσίμων ως το 2025, την απαγόρευση εγκατάστασης καυστήρων ορυκτού αερίου σε νέα κτίρια από το 2025 και την πλήρη απαγόρευση πώλησης και εγκατάστασης καυστήρων ορυκτού αερίου από το 2030, όπως προβλέπει το REPowerEU.
Όπως οι οργανώσεις μας έχουν επανειλημμένα επισημάνει, καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει φέρει στο προσκήνιο τη βαθιά εξάρτηση της Ευρώπης από το ορυκτό αέριο και αναδεικνύει με δραματικό τρόπο την αναγκαιότητα για μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα που θα βασίζεται στις ανανεώσιμες πηγές αποτελεί τη μόνη λύση. Η Ευρώπη δίνει μάχη με τον χαμένο χρόνο. Τώρα είναι απαραίτητο οι ΑΠΕ να αναπτυχθούν σωστά, χωρίς βεβιασμένες κινήσεις που μόνο πανικό δείχνουν και μπορούν να προκαλέσουν βλάβες και να αμαυρώσουν τον περιβαλλοντικά φιλικό χαρακτήρα που πρέπει να διαφυλαχθεί για τις καθαρές μορφές ενέργειας. Η νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για επείγοντα κανονισμό που (ανάμεσα σε αρκετές αξιόλογες ρυθμίσεις) χαρακτηρίζει όλα τα έργα ΑΠΕ ως “υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος” έναντι της προστασίας των ευαίσθητων οικοτόπων και ειδών των οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕK (Natura 2000) και των υδάτινων οικοσυστημάτων της οδηγίας πλαίσιο για το νερό 2000/60/EK αποτελεί οικολογικά επικίνδυνη επιλογή που είναι ασύμβατη με κάθε πολιτική για αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Γιατί να μην παράγουμε τη δική μας καθαρή, οικονομική ενέργεια, ώστε να ξεφύγουμε από τα ορυκτά καύσιμα και τους πανάκριβους λογαριασμούς; Όλοι έχουμε δικαίωμα να το κάνουμε, κι όταν είμαστε μαζί, μπορούμε να τα καταφέρουμε!