Εάν έχεις σπίτι στην Ελλάδα, πιθανότατα θα αιμορραγείς κι εσύ οικονομικά κάθε φορά που έρχεται ο λογαριασμός του ρεύματός σου. Οι τιμές της ενέργειας στην Ελλάδα έχουν εκτοξευθεί στα ύψη τους τελευταίους μήνες. Για κάποιους καταναλωτές, αυτό σημαίνει δυσκολία στην πληρωμή του λογαριασμού, ενώ για κάποιους άλλους είναι αδύνατη η εξόφληση και καταλήγουν με χρέη.
Πώς όμως φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση; Οι τιμές του ρεύματος αναπροσαρμόζονται καθημερινά με βάση την πηγή ηλεκτρικής ενέργειας που είναι πιο ακριβή. Η αυξημένη ζήτηση και η μειωμένη προσφορά ορυκτού αερίου έχει εκτοξεύσει τις σχετικές τιμές στα ύψη, αυξάνοντας τις αντίστοιχες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στον λογαριασμό μας.
Η Ελλάδα σήμερα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εξαγωγείς ορυκτών καυσίμων για τον ενεργειακό της ανεφοδιασμό και προμηθεύεται το 66,5% της ενέργειάς της από εισαγωγές σε πετρέλαιο και ορυκτό αέριο. Αυτή η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα δεν απειλεί μόνο το περιβάλλον μας, αλλά και τις τοπικές οικονομίες.
Μία λύση για αυτή την κρίση θα ήταν η Ελλάδα να παράγει τη δική της ανανεώσιμη ενέργεια. Οι κατανεμημένες επενδύσεις ηλιακής ενέργειας παράγουν κέρδη και αποδόσεις και μας επιτρέπουν να είμαστε ενεργειακά αυτόνομοι (συμπεριλαμβανομένων των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος). Στο μεταξύ, παρά το φιλόδοξο ΕΣΕΚ (Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα), οι επενδύσεις σε ΑΠΕ αυτή τη στιγμή παραμένουν πολύ χαμηλά προκειμένου να καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες. Αν δεν επιταχύνουμε τις διαδικασίες για την απεξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα, θα υπάρξουν περισσότερες ενεργειακές κρίσεις.
Το τίμημα αυτής της κρίσης το πληρώνουν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις, ενώ η ευάλωτη οικονομία μας κλονίζεται περαιτέρω. Πολλοί πάροχοι ενέργειας υποχρεούνται να αγοράζουν ηλεκτρική ενέργεια και να την πωλούν με ζημία στους πελάτες τους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος έχουν αυξηθεί στους μηνιαίους λογαριασμούς και πιέζουν οικονομικά τους καταναλωτές.
Τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα αποτελούν τους πλέον ευάλωτους καταναλωτές, όμως επίσης μεγάλο μέρος των καταναλωτών μεσαίου εισοδήματος πλήττεται σε σημαντικό βαθμό. Οι τελευταίοι δεν συμπεριλαμβάνονται στις προτεραιότητες της κυβέρνησης για σχετικά επιδόματα, παρά το γεγονός ότι υπερβαίνουν οριακά το όριο συμπερίληψής τους. Αυτό το πρόβλημα γίνεται πολύ πιο έντονο αυτές τις μέρες, καθώς διανύουμε τους κρύους μήνες του χειμώνα και οι περισσότεροι καταναλωτές βασίζονται στα κλιματιστικά και τις σόμπες για να ζεστάνουν τα σπίτια τους.
Αυτό πρέπει να αλλάξει:
Η ενέργεια δεν είναι μόνο μια ελκυστική και στρατηγική επένδυση για την οικονομία, αλλά μία βασική ανθρώπινη ανάγκη. Η ενεργειακή φτώχεια, εκτός από ανισότητες, προκαλεί κοινωνικό αποκλεισμό και θέματα υγείας. Η ελληνική κυβέρνηση έχει καθήκον να προστατεύσει την ηλεκτρική ενέργεια ως βασική ανθρώπινη ανάγκη. Το ισχύον “Κοινωνικό Τιμολόγιο” είναι ένα μέτρο που έλαβε η προηγούμενη κυβέρνηση πριν από 5 χρόνια και δεν έχει υπάρξει αναθεώρηση ή προσαρμογή του με βάση τις τελευταίες εξελίξεις. Τα κονδύλια για την πράσινη και δίκαιη ανάκαμψη έχουν δημιουργηθεί ως απάντηση “τσιρότο” στα αρνητικά επακόλουθα της πανδημίας και τις οικονομικές της επιπτώσεις. Η Ελλάδα έχει μια φιλόδοξη κλιματική ατζέντα με υψηλούς στόχους για τις ΑΠΕ για την επόμενη δεκαετία. Ωστόσο, όσον αφορά την ανακαίνιση κτιρίων, χρειάζεται επειγόντως να αυξήσουμε τους εθνικούς στόχους και να εντείνουμε την υποστήριξη στους ιδιοπαραγωγούς-ιδιοκαταναλωτές ενέργειας και τις ενεργειακές κοινότητες. Η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν θα μπορέσει να επιτευχθεί εάν οι πιο ευάλωτοι συνεχίσουν να πέφτουν θύματα οπισθοδρομικών πολιτικών. Θα έπρεπε να σχεδιάζουμε πολιτικές που θα προστατεύουν τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες από όλες τις παραπάνω αρνητικές επιπτώσεις.
Από την άλλη, η κυβέρνηση πρέπει να επανεξετάσει ποιος “θα πληρώσει το τίμημα” της ενεργειακής μετάβασης. Οι οικιακοί καταναλωτές και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι αυτοί που επιβαρύνονται περισσότερο οικονομικά για την ενεργειακή μετάβαση μέσω των λογαριασμών ρεύματος και των φόρων, συγκριτικά με τις μεγάλες βιομηχανίες. Θα βοηθούσε επίσης εάν απαιτούνταν από τον κλάδο ηλεκτροπαραγωγής να συνεισφέρει πιο δίκαια στα εθνικά προγράμματα στήριξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (οι εταιρείες που ρυπαίνουν, πληρώνουν).
ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Αυτό που είναι ξεκάθαρο από αυτή την κρίση είναι ότι πρέπει να αυξήσουμε την ικανότητα παραγωγής ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Οι πολίτες μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, αλλά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει εάν τα θεσμικά όργανα και οι δημόσιες αρχές δεν διευκολύνουν τις σχετικές διαδικασίες και εφαρμόζουν πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού.
Οι Έλληνες πολίτες είναι κατά κύριο λόγο υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και οι τοπικές κοινότητες επιθυμούν να επενδύσουν σε αυτές. Σύμφωνα με μία πρόσφατη δημοσκόπηση του YouGov που πραγματοποιήθηκε σε 10 χώρες, το 71% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι αν δημιουργούνταν ένας ενεργειακός συνεταιρισμός στην περιοχή τους πιθανότατα θα συμμετείχαν. Πρέπει να δοθούν τα μέσα στις τοπικές κοινότητες ώστε να έχουν τη δική τους παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας ως μέσο για να εξασφαλίσουν την προμήθεια καθαρής ενέργειας και για μελλοντικές κρίσεις.
Οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν να πυροδοτήσουν αλλαγή συμπεριφοράς, να οδηγήσουν σε εξοικονόμηση ενέργειας (συμπεριλαμβανομένων των ανακαινίσεων κατοικιών με πρωτοβουλία των πολιτών), ενώ παράλληλα η εμπιστοσύνη που εμπνέει μια ενεργειακή κοινότητα μπορεί να δώσει δύναμη στους πολίτες ώστε να συμμετέχουν ολοένα και περισσότερο σε επενδύσεις ηλιακής και κατανεμημένης ενέργειας. Κανένας πολίτης δεν πρέπει να είναι αποκλεισμένος ή να μένει πίσω σε ένα ξεπερασμένο ενεργειακό σύστημα. Οι ευάλωτες ομάδες πρέπει επίσης να απολαύσουν τα οφέλη της ενεργειακής μετάβασης. Και εδώ, οι πρωτοβουλίες των κοινοτήτων έχουν βασικό ρόλο να παίξουν και πρέπει η κυβέρνηση να σταματήσει να εθελοτυφλεί. Ένα όλο και αυξανόμενο ποσοστό ενεργειακών κοινοτήτων επικεντρώνεται στο να εμπλέξει τα ευάλωτα νοικοκυριά, να δημιουργήσει μηχανισμούς αλληλεγγύης μεταξύ των μελών και να αντιμετωπίσει την ενεργειακή φτώχεια. Αυτή τη στιγμή, υπάρχει σημαντικό ανεκμετάλλευτο δυναμικό που επιτρέπει να χρησιμοποιηθούν οι ενεργειακές κοινότητες ως εργαλεία ώστε η ενεργειακή μετάβαση να γίνει με ακόμα λιγότερους αποκλεισμούς.
Τι χρειαζόμαστε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας
Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να εκπληρώσει τις νομικές της δεσμεύσεις ώστε:
- να θεσπίσει πλαίσια που προωθούν την ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων,
- να προσαρμόσει τα προγράμματα υποστήριξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ώστε αυτά να παρέχουν χρηματοοικονομικά εργαλεία που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη κοινοτικών ενεργειακών επιχειρηματικών μοντέλων και
- να διευκολύνει και να βελτιώσει συνολικά τις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων για μικρά και κατανεμημένα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας βοηθώντας τους καταναλωτές και τις κοινότητες να έχουν πρόσβαση σε αυτά.
Η Ελλάδα οφείλει να εφαρμόσει υποστηρικτικές πολιτικές και μέτρα για να βοηθήσει τις ενεργειακές κοινότητες να γίνουν πιο δραστήριες γύρω από θέματα ενεργειακής απόδοσης και συμμετοχικότητας, χωρίς αποκλεισμούς. Εάν θέλουμε να μην αφήσουμε κανέναν και καμία έξω από την Ενεργειακή Μετάβαση, πρέπει να βάλουμε τους πολίτες στην καρδιά της όλης διαδικασίας.
Ο Ignacio Navarro είναι ειδικός σε θέματα ενέργειας στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace και ιδρυτικό μέλος της Genervest.
Μαζί μπορούμε να απεξαρτηθούμε από τα ορυκτά καύσιμα και να διασφαλίσουμε μία κοινωνικά δίκαιη μετάβαση σε ανανεώσιμη ενέργεια.