De afgelopen jaren is de prijs van aardappelen in onze supermarkten omhoog geschoten. Een nieuw rapport van Greenpeace laat zien hoe een handjevol bedrijven in de Belgische aardappelindustrie op deze stijging hebben ingespeeld en hun winsten enorm hebben opgestuwd. [1] Terwijl het water de boeren aan de lippen staat: ze verdienen amper iets aan de aardappelteelt en ze dragen alle risico’s, zoals het zeer natte weer van de afgelopen maanden.
Het nieuwe rapport van Greenpeace België geeft een gedetailleerd overzicht van de werking van de aardappelsector in België en wijst op het enorme verschil tussen de winsten van de bedrijven die zich bezighouden met de aankoop en verwerking van aardappelen enerzijds en de minieme inkomens van de boeren anderzijds. In België controleren zeven bedrijven – die de aardappelen verwerken en wereldwijd exporteren – ongeveer 90% van de markt. [2]
“De aardappel, icoon van de Belgische landbouw en basisingrediënt in onze keuken, is de laatste decennia het symbool geworden van de verregaande industrialisering van onze landbouw en van de daaruit resulterende scheve verhouding tussen boer en industrie”, zegt Joeri Thijs, woordvoerder van Greenpeace België. “In ons land bepalen een handvol grote industriële bedrijven de regels van de markt, ten koste van de boer, consument en milieu. Zij maken megawinsten, terwijl ze de boeren steeds verder in de puree duwen.”
Belangrijke cijfers uit het rapport [3]
De omzet van de 7 grootste aardappelbedrijven (‘de Big 7’) in België is tussen 2021 en 2022 (recentste data) met 44% gestegen tot een totaal van €3,4 miljard.
Het bedrijfsresultaat van de Big 7 steeg tussen 2021 en 2022 bijna 15 keer (+1444%), van €25 miljoen in 2021 naar €387 miljoen in 2022.
In 2022 steeg het volume verwerkte aardappelen met 18% t.o.v recordjaar 2019. Tegelijkertijd steeg de netto toegevoegde waarde van de Big 7 met 132% en de bedrijfswinst met 1380%. De omzet en winst zijn dus veel sterker gestegen dan de verwerkte volumes en de grondstofprijzen, wat veronderstelt dat inflatie als hefboom werd gebruikt om de winstmarges onevenredig te verbeteren.
Die winststijgingen van de industrie weerspiegelden ook de prijzen betaald door de consumenten: de aardappelprijzen stegen sinds 2015 met 61%, de prijs voor diepvriesfrieten steeg – alleen al in 2022 – met 51%.
Boeren zien marges krimpen door moeilijke weersomstandigheden en stijgende kosten, met een lichte daling in de gemiddelde contractprijs voor het aardappelseizoen van 2022 tegenover 2021.
Boeren verkopen hun aardappelen via twee kanalen: vaste contracten (tussen 70 en 75% van de verkoop) en de open markt. Hoewel boeren bij vaste contracten kunnen vertrouwen op vooraf vastgelegde afspraken over de prijs en de te leveren hoeveelheid, dragen ze wel alle risico’s in het geval van een slechte oogst, bijvoorbeeld door slechte weersomstandigheden zoals dit jaar het geval is. De vrije markt daarentegen is gebaseerd op een aankoopprijs per kilo die elke week wordt vastgesteld door Belgapom en die fluctueert volgens vraag en aanbod. Het is dus de industrie zelf die beslist wat de prijs op de vrije markt moet zijn. [4]
“In beide gevallen zitten de boeren – van zaaien tot oogsten – gevangen in een systeem dat hun autonomie en financiële stabiliteit beperkt”, vervolgt Joeri Thijs. “Ze worden gedwongen tot schaalvergroting en efficiëntie, wat bijvoorbeeld leidt tot een intensief gebruik van pesticiden en meststoffen. Paradoxaal genoeg, tasten net deze praktijken de natuur aan die zo essentieel is voor de levensvatbaarheid van de landbouw op lange termijn.”
Steunplan
Greenpeace eist dat er instrumenten komen om de macht van boeren in handelsbesprekingen te versterken, en nieuwe mechanismen om de aardappelprijzen te bepalen.
“De bevoegde regeringen moeten dringend een steunplan opstellen voor de landbouwers dat hen helpt de overstap te maken naar een agro-ecologisch model zonder pesticiden en synthetische meststoffen”, besluit Joeri Thijs. “Het is essentieel dat we de valse tegenstelling tussen de levensvatbaarheid van de landbouw en een gezond leefmilieu overstijgen. Om een duurzame toekomst voor ons voedsel te garanderen, is het cruciaal dat we overgaan op een systeem dat zowel de boeren als het milieu respecteert, zeker nu de impact van de klimaatcrisis toeneemt.”
Noten
[1] Het volledige rapport ‘Record profits for the industry and peanuts for farmers’ vindt u hier. Er is eveneens een samenvatting in het Nederlands beschikbaar.
[2] Clarebout Potatoes, Agristo, Lutosa, Mydibel, Ecofrost, Farm Frites Belgium en Aviko Belgium hebben samen 87% van de Belgische aardappelmarkt in handen.
[3] Data komen uit de jaarrekeningen van de bedrijven in kwestie, verzameld via de Nationale Bank.
[4] Belgapom is een erkende beroepsorganisatie die de stem van de aardappelhandel en -verwerkende industrie in België vertegenwoordigt.