Vorige week organiseerden we in onze kantoren een panelgesprek rond het thema ‘Ecofeminisme’ met Philsan Osman, Rachida Aziz en Joanna Maycock. Ter ere van de Internationale Vrouwendag op 8 Maart, geven we het woord aan vrouwen die een einde willen maken aan het geweld tegen onze planeet en haar inwoners. Het gesprek werd gemodereerd door activiste Chloé Mikolajcak en live uitgezonden op onze sociale media. U kunt het bekijken op onze YouTube-pagina. Hieronder overlopen we enkele vragen die aan onze gasten werden gesteld. Je kan ook enkele videofragmenten bekijken.
Krachten en bewegingen bundelen
De milieuvraagstukken zijn onlosmakelijk verbonden met de vraagstukken rond sociale rechtvaardigheid, waaronder genderongelijkheid. Het is al lang duidelijk dat vrouwen en meisjes over de hele wereld het hardst worden getroffen door de gevolgen van klimaatverandering, en het meest kwetsbaar zijn voor waterschaarste, ontbossing en voedselonzekerheid. Het is noodzakelijk om de links tussen verschillende vormen van onderdrukking te erkennen, en om de strijd tegen de uitbuiting van de planeet te koppelen aan de strijd tegen de uitbuiting van mensen. Zo kunnen we onze krachten bundelen en een sterke en effectieve tegenkracht opbouwen. En de veranderingen versnellen die we nodig hebben om van onze planeet een betere plek voor iedereen te maken. Ecofeminisme is dus een van de vertrekpunten om een meer inclusieve, diverse en intersectionele samenleving te worden.
Ecofeminisme, zeg je!?
Wat bedoelen we met “ecofeminisme”? Vanuit een algemeen en meer theoretisch oogpunt kan ecofeminisme worden gedefinieerd als een feministische milieufilosofie die een verband ziet tussen de onderdrukking van vrouwen en de exploitatie van de natuur. Ze worden allebei als passief en ondergeschikt beschouwd.
Voor Philsan Osman gaat ecofeminisme meer over de praktijk dan over de theorie. Het is een praktijk gebaseerd op aandacht, zorg. Zorg voor jezelf, je gemeenschap en je planeet. Het gaat om het implementeren van ideeën over revolutie, intersectionaliteit, ecologie en hoe we dat allemaal aanpakken in de verschillende gemeenschappen.
Philsan Osman @o_philsan is co-auteur van ‘Voor Wie Willen We Zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron‘ (EPO 2021). Ze studeert Afrikaanse Talen en Culturen aan de Universiteit Gent en is vrijwilliger voor zowel Black History Month Belgium als Burgerplicht. Ze schrijft ook voor het online feministische tijdschrift Spijker Magazine. Philsan komt uit Somalië en is schrijver, activist en community builder.
Joanna Maycock: Ecofeminisme is het omzetten van de macht naar een macht die collectief en inclusief is. De macht die in ons zit. Een macht waarvan de leidraad zorg en aandacht is, in tegenstelling tot geweld.
Joanna Maycock @joanna.maycock heeft 30 jaar ervaring in leidinggevende functies op het Europese en internationaal maatschappelijk middenveld. Van 2014 tot 2021 was zij secretaris-generaal van de European Women’s Lobby (EWL), het grootste verbond van meer dan 2.000 niet-gouvernementele vrouwenorganisaties in de EU die samen campagne voeren voor een Feministisch Europa. In 2019 werd Joanna uitgeroepen tot een van Apolitical’s Top 100 Most Influential People in Gender Policy.
Rachida Aziz: Het woord ecofeminisme betekent dat er een wil is om het beter te doen, om het anders te doen, om een radicale verandering tot stand te brengen. Anderzijds zijn we beperkt in de conceptualisering van wat het betekent. We gebruiken een woord dat niet inclusief is. Iedereen die zich niet als vrouw identificeert, wordt niet in het concept betrokken. In onze lokale context zijn de organisaties die de term momenteel gebruiken ‘witte instellingen’. “Ecofeminisme is geen term die ik in het veld ben tegengekomen. Nochtans is het ook een ervaring die intersectioneel neigt te zijn, omdat de componenten ervan intersectioneel waren. We waren zwart en bruin, queer, bezorgd over het klimaat, en we wilden het kapitalistische patriarchaat doorbreken. Vandaag wordt er ons gevraagd zich een term eigen te maken die van bovenaf wordt voorgesteld.
Rachida Aziz @rachida_nzhsv is een Community|Movement-bouwer die onophoudelijk nadenkt over de verstrengeling van strijd en strategieën ontwikkelt om het Community|Movement-bouwproces te beïnvloeden via grassroots praktijken. Ze was een van de motoren achter de Justice4Mawda-campagne en de #InMyName-campagne. Rachida’s boek ‘Niemand zal hier vannacht slapen‘ is uitgegeven door EPO.
Meer weten over intersectionaliteit? Kimberlé Crenshaw legt het uit in deze video van 2 minuten lang.
Hoe wordt ecofeminisme concreet en niet slechts een modewoord?
Philsan Osman: Wat voor mij echt belangrijk is, zijn de plaatsen waar we deze gesprekken voeren, hoe we ze voeren en hoe we de kennis toegankelijk maken, want uiteindelijk zijn alles waar we het over hebben eigenlijk gecodificeerde, doorleefde ervaringen van gemarginaliseerde mensen. En die gecodificeerde ervaringen van gemarginaliseerde mensen veranderen niet en worden niet beëindigd wanneer we ze labelen en bespreken in universiteiten en panels. Ze veranderen wanneer we het veld in gaan en gemeenschappen met elkaar creëren en van onze problemen, wederzijdse problemen maken. Jouw problemen zijn mijn problemen, mijn problemen zijn jouw problemen. Dit is iets waarop geoefend moet worden.
Een feministische en intersectionele toekomst, is dat mogelijk binnen het huidige systeem?
Joanna Maycock: Feminisme is geen strijd tussen de geslachten. Het gaat dus niet over meer vrouwen in leidinggevende posities binnen giftige machtsstructuren. Het gaat om het veranderen van de systemen en structuren die de planeet vernietigen en ons allemaal ellendig maken, eerlijk gezegd, zonder reden. Het gaat om het heroverwegen van besluitvorming, hoe we beslissingen nemen en wie eraan deelneemt, wiens stem wordt gehoord. Wie nemen we serieus in onze gesprekken, van wie willen we meer horen? Toch is het altijd belangrijk te weten wie de macht heeft in onze giftige systemen. Het is altijd beter dat sommige mensen de macht hebben dan anderen. Het is altijd belangrijk om vrouwen te hebben in onze parlementen, in onze besturen en in onze leidinggevende functies. Want het gaat erom dat verschillende perspectieven vertegenwoordigd zijn. Het is altijd belangrijk om het aantal ondervertegenwoordigde groepen in de besluitvorming en de macht te vergroten.
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de voorgestelde oplossingen van de verschillende bewegingen het feminisme integreren en niet nadelig zijn voor (bijvoorbeeld) vrouwen?
Philsan Osman: Als dezelfde vragen steeds opnieuw aan dezelfde mensen worden gesteld, zullen de antwoorden altijd hetzelfde zijn. Opnieuw en opnieuw. Dan is het niet mogelijk om een intersectionele toekomst op te bouwen. Een intersectionele toekomst houdt rekening met de leefomgeving en de gemarginaliseerde mensen die het meest worden getroffen door de klimaatverandering maar ook met de vele andere problemen die elkaar versterken. Bij elk gesprek dat we voeren, moeten we deuren openen. We moeten openstaan voor bijzonderheden. Als we hier zijn, is dat omdat er met veel mensen geen rekening is gehouden in de discussies en denkprocessen op zoek naar oplossingen.
Joanna Maycock: We moeten nadenken over hoe we ruimtes kunnen creëren waar mensen kunnen binnenkomen met nieuwsgierigheid, liefde en de intentie om samen te werken aan gemeenschappelijke doelen en zo raakvlakken kunnen vinden. Laten we ons echt concentreren op wat we willen bereiken. Ruimtes creëren waar verschillende perspectieven kunnen worden uitgewisseld en waar we van elkaar kunnen leren. Vaak wordt dit doel als inferieur behandeld, maar het zou centraal moeten staan en al de rest zou eruit moeten voortvloeien.
Wat is het geheim om verschillende bewegingen te laten samenwerken?
Om deze vraag te beantwoorden gebruikt Rachida Aziz het voorbeeld van het In My Name-project, waarbij zij betrokken is.
De eerste stap naar samenwerking in dit project was het samenbrengen van de mensen om wie de problematiek draait en het definiëren van hoe zij hun strijd zien. Tegelijkertijd voerden we campagne bij alle maatschappelijke instellingen om steun te vinden. Vervolgens hebben wij een platform opgericht waarin alle betrokkenen, dit wil zeggen de migranten zonder papieren en alle maatschappelijke organisaties die zich met de asiel- en migratieproblematiek bezighouden, worden samengebracht. Bepaalde organisaties spraken voor het project niet met elkaar. Uiteindelijk hebben we een tekst gemaakt over onze overeenkomsten, daar hebben we ons rond verenigd, waarbij we ervoor hebben gezorgd dat de veelheid aan steun voor dit verhaal zichtbaar werd, maar zonder iemand te dwingen om zich in een hokje te duwen.
Daarom moeten we beginnen na te denken over alle samenwerkingen door de betrokkenen centraal te stellen. Ze kunnen zich laten inspireren, zich verbinden met of zich laten omarmen door de grassroots aanpak. De vraag zou moeten zijn hoe instellingen kennis van intersectionaliteit en de lokale ervaring van de grassroots aanpak kunnen toepassen.
Ecofeminisme is een wereldwijde erfenis
Philsan Osman: Het ecofeminisme is overal ter wereld verschenen, op hetzelfde moment. Het is een wereldwijde erfenis. Het is niet iets dat de westerse samenleving kan claimen. Een van de belangrijkste inspiratiebronnen voor het ecofeministisch denken was de Chipko-beweging, dit waren vrouwen in India die probeerden voor hun gemeenschap te zorgen. Zij dachten niet eens aan het woord ecofeminisme. Ze dachten na over hoe ze voor hun gemeenschappen konden zorgen en hoe ze voor het land konden zorgen dat voor hun gemeenschappen zorgde. Het witte ras heeft niet het monopolie op kennis of op etymologie. Deze dingen zijn van ons allemaal. De structuren van witte suprematie hebben al deze onderdrukkingen gecreëerd, maar we moeten het werk van gekleurde en inheemse mensen eren.