Op 14 juli 2021 werd België getroffen door zware stortregens die een klimaatramp veroorzaakten in tal van gemeenten, vooral in het zuiden van het land. Een jaar later praten we over de impact van dit drama met Christine Mahy, secretaris-generaal van het Waals netwerk voor armoedebestrijding.
- Door uw werk op het terrein en via uw netwerk komt u van heel dichtbij in aanraking met het dagelijks leven van de mensen daar. Kunt u ons nu, precies een jaar later, vertellen wat de gevolgen zijn en hoever het staat met de herstellings- en renovatiewerken in de gebieden die vorige zomer getroffen werden door de overstromingen?
De gevolgen zijn heel verschillend, en het heropbouwproces ook, zowel op materieel en financieel als op menselijk vlak. Voor sommigen zijn de moeilijkheden achter de rug, anderen zijn nog steeds getraumatiseerd, het is niet dat ze nergens staan, maar toch nog niet ver. Sinds enkele weken komt deze vraag altijd terug: “Zullen we thuis zijn op de verjaardag van die gebeurtenissen?”
De realiteit van dergelijke dramatische gebeurtenissen is dat ze de mensen treffen in hun specifieke materiële levensomstandigheden. En die zijn heel uiteenlopend. In het algemeen zijn het de mensen die in alle opzichten in de moeilijkste omstandigheden leven die de eerste rechtstreekse slachtoffers zijn, wat een zware impact heeft, want zij beschikken niet over dezelfde middelen om de problemen aan te kunnen.
Met ‘de problemen aankunnen’ bedoel ik in staat zijn zich er doorheen te slaan, de morele steun en de familiale of financiële begeleiding die men krijgt benutten, het vermogen om zich eventueel te verzetten tegen onteigeningen, de stijgende huurprijzen… Dat is een echte instrumentendoos die iedereen heeft, maar die om tal van redenen niet bij iedereen even goed gevuld is.
- Sommige mensen zijn dus nog niet opnieuw gehuisvest of wonen nog in een voorlopig onderkomen. Een jaar na de feiten lijkt dat moeilijk te geloven, vooral als je weet wat een golf van solidariteit er op gang is gekomen bij de burgers.
De solidariteit was vooral een zaak van burgers en plaatselijke verenigingen. De gemeenten hebben gedaan wat ze konden met de middelen die ze hadden en binnen hun actieterrein, maar voor veel mensen is de situatie effectief nog niet geregeld. Sommigen hadden geen verzekering – wat een enigszins blinde preventieve investering is die ze zich niet kunnen veroorloven – anderen zijn in transitwoningen terechtgekomen, maar zonder dat er een oplossing voor herhuisvesting komt.
Dat is toe te schrijven aan meerdere factoren: sommige gebieden zijn niet meer bewoonbaar of zullen dat niet meer zijn, zodat de huurprijzen op bepaalde plaatsen konden stijgen, gezinnen hebben er ook moeite mee om hun vertrouwde omgeving te verlaten waar ze hun sociale, gezins-, school- of werkstructuur hebben, en weten zich geen raad met de discussies en onderhandelingen over reconversie, verhuizing of zelfs onteigening waarmee ze uiteindelijk te maken krijgen.
In feite is er nog altijd een groot aantal verschillende situaties en hoe meer tijd er verstrijkt, hoe moeilijker het wordt, omdat mensen steeds meer alleen komen te staan met hun situatie. De instrumentendoos wordt dus almaar belangrijker, terwijl ze bij velen ontbreekt
“Als samenleving is het heel belangrijk dat we nu de tijd te nemen om naar elkaars verhaal te luisteren en ons samen de toekomst in te beelden”
- Ook de overheden kunnen deze instrumentendoos aanvullen. Wat is er ondertussen uit de bus gekomen, onder meer met de parlementaire onderzoekscommissie voor de overstromingen, en wat moet er gebeuren om een dergelijke ramp in de toekomst te vermijden of de impact ervan te beperken?
Dankzij die parlementaire commissie konden beheerselementen en -pistes vanwege het Waals Gewest doorgespeeld worden.
Ze is wel een aantal kansen misgelopen, door de bevolking, en dan vooral de zwaarst getroffen groepen, niet genoeg tijd te geven om over hun ervaringen te komen vertellen. En de kwestie van de verzekeringen, die nochtans essentieel is in het heropbouwproces, is nauwelijks aan bod gekomen.
Terwijl het als samenleving heel belangrijk is om vandaag de tijd te nemen, de tijd om naar elkaars verhaal te luisteren en de tijd om zich samen de toekomst in te beelden. Daarom gaan wij vanuit het netwerk extra voorstellen doen.
Bij de reeds aangehaalde punten kwam het preventieve aspect van het crisisbeheer op federaal niveau aan bod. Het is duidelijk dat er in de toekomst een betere coördinatie moet komen van de federale diensten, vooral van de civiele bescherming.
Het is ook duidelijk dat verschillende wetgevende niveaus met elkaar botsen, wat de implementatie van een preventief, reactief en bijsturend beleid bemoeilijkt. Tijdens die dagen van de ramp heeft het gemeentelijk niveau (bestuur, diensten, verenigingen) zowat alles moeten opvangen: het leven, de dood, voedselvoorziening, huisvesting, vervoer, omgaan met een gemeente die in tweeën is gesneden… Het was een emotioneel afmattende periode, maar waar we ook veel van geleerd hebben.
Zoals hoe de realiteit in een gewest beoordelen als de machtshefbomen zich op lokaal vlak situeren, en in het verlengde van die denkpiste: zou het macroniveau niet meer zeggenschap moeten krijgen over de gemeenten, ook op het vlak van ruimtelijke ordening, als men goed en grondig wil optreden tegenover deze klimaatgebeurtenissen die zich nog zullen voordoen? Welnu, op dit eigenste moment zijn er zaken aan de gang die ingaan tegen de huidige analyses.
- Wat voor zaken?
Gebouwen die te snel gekocht worden, speculatie die op bepaalde plaatsen om zich heen grijpt, renovaties die voortgezet worden in zones waarvan men weet dat de huurders er met de gebakken peren zullen zitten Of, als het daarentegen om een beschermde plaats gaat, swingen de huurprijzen de pan uit.
Als we de toekomst willen uitbouwen, moeten de actoren zich achter een gemeenschappelijke visie scharen. Het grotere plaatje bekijken. Vorig week gaf het Waals Gewest toe dat niet alles geregeld is, dat is een eerste stap. Het komt er nu op aan samen de heropbouw aan te vatten, rekening houdend met de tijdsdimensie van elke entiteit en van de bewoners.
De gezinnen zijn met hun dringende dagelijkse noden bezig (dak, verwarming, mobiliteit, werk, school…), de gemeenten met preventie op korte termijn (straten, riolering, spaarbekkens…), ver in de toekomst kijken is heel moeilijk. Dat doet de universiteit van Luik met het Masterplan bijvoorbeeld wel, maar die tijdsdimensie is niet die van het gewestelijk of federaal beleid, niet die van speculanten, niet die van de toekenning van vergunningen om te bouwen in risicozones…
Het is alsof al die dingen botsen, niet op elkaar afgestemd raken. Terwijl de sleutels van de toekomst ten aanzien van dit soort gebeurtenissen in ruimtelijke ordening en kwaliteitsvolle isolatie van de woningen liggen.
“De sleutels van de toekomst ten aanzien van dit soort gebeurtenissen liggen in ruimtelijke ordening en kwaliteitsvolle isolatie van de woningen.”
- Om het hoofd te bieden aan de klimaatcrisis, gaan we ons effectief moeten aanpassen en onze steden en ons platteland moeten transformeren. Wat lijkt u absoluut noodzakelijk op het vlak van ruimtelijke ordening?
We hebben coördinatie op ruimere schaal en over een langere termijn nodig. Experts hebben de grote maatschappelijke uitdagingen al vastgelegd: minder beton, meer natuurlijke ruimte, degelijke woningen in compacte woongebieden.
We mogen sociale huisvesting niet naar de zijlijn verbannen. We moeten eerder grote aantallen sociale woningen van heel goede kwaliteit verstandig op elkaar laten aansluiten, in geconcentreerde woonzones met meer groene ruimte en gemeenschappelijke moestuinen. Dat veronderstelt ook steun voor meer collectieve verwarming in plaats van de logica van individuele premies waardoor het altijd dezelfden zijn die de voordelen genieten.
Het is van fundamenteel belang dat er bij de heropbouw en herinrichting voorzien wordt in diensten dicht bij de mensen, rekening houdend met de vergrijzing van de bevolking. Dat gaat tot een dynamiek met een grotere sociale mix leiden, die noodzakelijk en gunstig is voor iedereen. Het zal ons ook in staat stellen om op een meer genuanceerde manier na te denken over collectieve vervoerswijzen en de intermodaliteit van de mobiliteit, zodat iedereen zich het grondgebied eigen kan maken, ook meer kwetsbare personen.
- Hoe ziet u de toekomst van die meer kwetsbare personen en van de mensen die getroffen werden door de overstromingen?
Daarvoor is een zeer behoedzame en diepgaande dialoog met de burgers nodig, waarbij de legitimiteit van hun vragen en de broosheid van hun levensomstandigheden worden erkend. Elke dag ontmoeten we mensen die doodsbang zijn, zich zorgen maken: “Wat als het nog eens gebeurt!?”
Als we de toekomst in een nieuw perspectief willen zien, moet deze rampzalige gebeurtenis ten dienste staan van de klimaatzaak en van sociale belangen. Anders zou dat nog erger zijn dan de gebeurtenis zelf.
De overheden zijn absoluut verplicht om de problemen bij de wortel aan te pakken en de link te leggen tussen deze klimaatrampen (overstromingen, droogte, hitte, branden…) – die nog in frequentie zullen toenemen – en de sociale gevolgen ervan. De meest kwetsbare mensen lopen het meeste risico, hun gezondheid wordt aangetast, hun verhalen zijn soms onzichtbaar omdat ze er niet meer zijn, de huizen leegstaan of omdat niemand de tijd heeft genomen om naar hen te luisteren. Als we een samenleving willen zijn, moeten we hen horen, zien en in ons midden opnemen.
Dat proberen we te doen met het Waals netwerk voor armoedebestrijding. We laten deze verjaardag overigens niet onopgemerkt voorbijgaan: we blijven in contact met de getroffen mensen en gaan naar de evenementen die buurtbewoners of verenigingen op touw zetten, met respect voor de privacy die ze zelf wensen.