Een nieuw rapport van BOS+ en Greenpeace luidt de alarmbel over de evolutie van de bossen in Vlaanderen. Ondanks grote politieke ambities en inspanningen op vlak van bosuitbreiding, blijft het dweilen met de kraan open. Er wordt nog steeds veel te veel ontbossing vergund. Belangrijke types van ontbossing blijven vrij van compensatieplicht, waardoor we minder compenseren dan we kappen. Bovendien is jonge bosaanplant als compensatie voor ontbossing in termen van koolstofopslag, biodiversiteit en belevingswaarde minder waardevol dan bestaand bos. Greenpeace en BOS+ eisen daarom een onmiddellijk moratorium op de vernietiging van onze meest waardevolle bossen en een algemene ontbossingsstop tegen 2030. 

Het nieuwe rapport ‘Ontbossing in Vlaanderen: onze bossen op wandel’ van BOS+ en Greenpeace bestudeert de weinig bekende bosdynamieken in Vlaanderen. De trend van de gemiddelde bosoppervlakte zoals weergegeven in de driejaarlijkse boswijzers maskeert immers een aantal onderliggende dynamieken die grote impact hebben op de oppervlakte en de kwaliteit van onze bossen. De voorbije eeuwen ‘wandelt’ ons bosareaal over de kaart van Vlaanderen: van west naar oost en (recenter) weer terug, en van harde naar zachte bestemmingen. [1] 

Ondanks de hoge foutenmarge op de methodieken om onze Vlaamse bosoppervlakte te bepalen, toont het rapport aan dat onze bestaande bossen nog steeds verdwijnen aan een alarmerend hoog tempo. De voorbije twintig jaar werd meer dan 5000 hectare Vlaams bos met vergunning gekapt. Ongeveer een derde van onze bossen is ‘zonevreemd’ en dus in grote mate vogelvrij voor de kap. Door ontbossing en kap van andere bomengroepen verliezen we ook almaar meer stedelijk groen. 

“De dynamieken die het rapport blootlegt tonen aan dat er de voorbije jaren, ondanks grote inspanningen voor bosuitbreiding, nog te weinig stappen werden gezet voor de betere bosbescherming die we zo dringend nodig hebben”, zegt Laure De Vroey van BOS+. “Door de vele uitzonderingen op het ontbossingsverbod en het gebrek aan een juridische bescherming voor zonevreemde bossen, wordt ons Vlaams bosgebied dossier per dossier opgepeuzeld door andere ruimtelijke bestemmingen. Het feit dat de gemeenten en provincies een cruciale rol spelen in het vergunnen van ontbossing en daar door de gemeentefinanciering eigenlijk vaak financieel bij winnen, zorgt voor een versnipperd beleid dat de druk op onze schaarse bossen onaanvaardbaar hoog houdt.”

De belangrijkste bevindingen uit het rapport: 

  • Elke dag kampt Vlaanderen met circa 1 groot voetbalveld vergunde ontbossing. De voorbije 20 jaar werd zo meer dan 5000 hectare bos gekapt.
  • 31% van de oppervlakte bos en aaneengesloten hooggroen is ‘zonevreemd’ en is met andere woorden ruimtelijk bedreigd. In de praktijk leidt dat ertoe dat ontbossing in harde bestemmingen zoals woon-, industrie- en recreatiegebied vlot vergund wordt door lagere overheden en dat er nadien vooral gecompenseerd wordt in zachtere bestemmingen zoals landbouwgebied en groene bestemmingen.
  • Stedelijke bossen zijn het meest bedreigd. In de bebouwde omgeving was er in de loop van de voorbije twintig jaar een netto afname van bos en aaneengesloten hooggroen van maar liefst 10%. We stellen een ‘stadsvlucht’ van de Vlaamse bossen vast.
  • Het Vlaamse bos is al erg versnipperd. Meer dan de helft van onze bossen is kleiner dan 2,5 hectare en amper 2% van onze bossen is groter dan 100 hectare. De studie wijst bovendien op een trend van nog verdergaande versnippering.

De bosbalans – het evenwicht tussen alle gekende ontbossingen en de boscompensatie – is voor de eerste drie jaren van deze legislatuur negatief. Dit komt onder andere doordat heel wat ontbossing vrijgesteld is van compensatieplicht, zoals bijvoorbeeld natuurontbossingen en bepaalde ontbossingen in landbouwgebied.  

“De aanhoudende bosvernietiging zorgt voor een kwaliteitsverlies in onze Vlaamse bossen: de bossen die nieuw worden aangeplant als compensatie zorgen voor verjonging en versnippering van onze bossen”, zegt Filip Verbelen van Greenpeace. “Dat is alarmerend nieuws want de bescherming van oude bestaande bossen draagt op korte termijn veel meer bij aan het behoud van biodiversiteit en opslag van koolstof dan het aanplanten van nieuw bos. De vernietiging van oude bossen kan onmogelijk gecompenseerd worden door het aanplanten van jonge bomen elders. Daarom moet de bescherming van deze ecologisch meest waardevolle bossen een beleidsprioriteit worden.” 

Stop bosverlies nu

BOS+ en Greenpeace zien overal in Vlaanderen een groeiend protest tegen de aanhoudende vernietiging van bossen in Vlaanderen. Vooral in een stedelijke omgeving is sinds de coronapandemie  een snel groeiend besef ontstaan over het belang van stedelijk groen voor onze fysieke en mentale gezondheid en als buffer tegen extreme weersomstandigheden.

Met het oog op de verkiezingen van 2024 stellen Greenpeace en BOS+ een reeks beleidsaanbevelingen voor om van bosbehoud een prioriteit te maken. De eis is helder: stop verder bosverlies vanaf nu. We eisen een onmiddellijk moratorium op de vernietiging van onze meest waardevolle bossen en een algemene ontbossingsstop tegen 2030. Dat veronderstelt een dringende afbakening van waardevolle bosgebieden, een strengere boswetgeving, een snelle en ambitieuze realisatie van de beloofde bouwshift, een doordacht ruimtelijk beleid dat lokale besturen beter in staat stelt bedreigde groengebieden te herbestemmen en een hervorming van de gemeentefinanciering die gemeenten beloont voor bosbehoud en vrijwaring van de open ruimte, in plaats van het tegendeel.

Noten: 

[1] Het volledige rapport ‘Bossen op Wandel’ is hier te raadplegen. Een samenvatting vindt u hier.