Met de verkiezingen voor de deur wordt het debat over de kernuitstap nog maar eens uit de kast gehaald als recept voor de strijd tegen klimaatverandering. Bij een kernuitstap zouden minstens 7 nieuwe gascentrales nodig zijn voor een slordige 9 miljard euro, zo wordt beweerd. Tegelijk worden gascentrales voorgesteld als een ramp voor het klimaat.
Voor wie de details van het debat een beetje volgt, is dit in één hap té veel onzin om geen indigestie van te krijgen. Een korte ontleding van de ingrediënten volgt hieronder.
Ten eerste, niemand stelt vandaag nog voor om zo veel nieuwe gascentrales te bouwen. Het misverstand zit in een verkeerde interpretatie van een studie van Elia uit november 2017 waar geschat werd dat er 5900MW “thermisch vermogen” nodig is na de kernuitstap. Ervan uitgaand dat de oudere gascentrales zouden sluiten, zouden er dan 3600MW (of het equivalent van 9 gascentrales van 400MW) moeten bijkomen. Elia heeft niet beweerd dat dit allemaal nieuwe grote gascentrales moeten worden, er zijn andere opties. Al moet gezegd worden dat Elia in zijn studie die alternatieven onvoldoende belicht heeft.
Maar belangrijker is dat er intussen heel wat discussie is geweest. Na kritiek vanuit de elektriciteitsregulator CREG en onder meer Greenpeace, heeft Elia zijn cijfers al genuanceerd. Elia heeft nu de opdracht om tegen eind juni met een nieuwe studie te komen, en die zal gegarandeerd een lager cijfer naar voren schuiven. De belangrijkste opmerking van de CREG was dat de helft van dat “thermisch vermogen” minder dan 100 uur per jaar nodig is (dat is 1% van de tijd!). Welk bedrijf investeert miljarden in een dure nieuwe turbine om die maar 1% van de tijd te gebruiken? Niemand, juist.
Ten tweede, de Europese Commissie zou zo’n mega-voorstel voor miljarden subsidies voor nieuwe gascentrales in België met 100% zekerheid verwerpen, daar zijn al precedenten van in het Verenigd Koninkrijk. Het is simpelweg concurrentievervalsing met andere landen. Zeker met de kritiek van de CREG er bovenop maakt zo’n voorstel geen schijn van kans bij de Commissie. Dus waarover discussiëren we hier?
Ten derde, vijf van de zeven kerncentrales gaan sowieso dicht tegen 2025. De oudste voldoen niet meer aan de veiligheidsvereisten en dan zijn er nog twee die duizenden barstjes vertonen. We spreken dus over 2 reactoren of één derde van het bestaande kernpark. Dit even in perspectief plaatsen: Vorig jaar produceerde kernenergie 34% van onze elektriciteit, en die elektriciteit vertegenwoordigt 19% van de totale energievraag in België (bv: de meeste auto’s gebruiken nog altijd olie en geen elektriciteit). Vandaag is kernenergie dus 6% van de Belgische energie, als er 2 open blijven nog 2%. Wie het debat over klimaat tracht te verengen tot die 2% is de boel aan het bedonderen. En in de (foutieve) hypothese dat kerncentrales één op één vervangen zouden moeten worden door nieuwe gascentrales, zouden er bij sluiting van “slechts” 5 van de 7 reactoren nog steeds nieuwe gascentrales moeten bijkomen, waar dus ook een subsidiesysteem voor moet bestaan.
Tenslotte, we moeten oog hebben voor wat er in onze buurlanden gebeurt. De Franse kerncentrales worden net zoals de Belgische geplaagd door ouderdomsverschijnselen en vallen regelmatig uit. Frankrijk is een grote importeur van elektriciteit tijdens de winter, en dat plaatst ons land voor grote uitdagingen. In Duitsland beslist men om tegen eind 2022 maar liefst 12.500MW aan steenkoolcentrales te sluiten, een groot succes voor de milieubeweging, waardoor het grote overschot dat nu wordt geëxporteerd naar onder meer Frankrijk en België zal wegsmelten. Ook in Nederland gaan er kolencentrales van het net. Maar tegelijk versnellen Duitsland en Nederland de ontwikkeling van offshore wind. Het resultaat is dat we na 2025 meer hernieuwbare energie zullen kunnen importeren van onze noorderburen, maar dat we ook zelf meer verantwoordelijkheid moeten dragen en niet langer kunnen teren op hun vuile kolencentrales.
Een realistisch toekomstscenario
Hoe kan het dan wel? Dat is veel interessanter. Gedetailleerde simulaties komen eind juni van Elia, maar intussen is het al vrij duidelijk. Uit de laatste studies van de CREG én Elia blijkt intussen hetzelfde: voor de winter-piekvraag heeft windenergie een erg gunstig effect op onze bevoorrading omdat het meer waait in de winter. Mét wind neemt de overblijvende piekvraag slechts een beetje af, maar vooral het aantal uren dat er een piekvraag is, neemt af. Die tientallen uren per jaar dat er nog een tekort zou zijn, kunnen volgens Greenpeace beter met iets anders dan een nieuwe grote gascentrale van 350 miljoen euro gedekt worden.
Gebruik daar eerst vraagsturing voor, het verschuiven van de vraag gedurende enkele uren. Een techniek die door de digitalisering vandaag al wordt gebruikt in de industrie, maar een nog veel groter potentieel heeft. Als soort noodgenerator kunnen bestaande, al afgeschreven gascentrales ook ingezet worden. Hoe meer wind of zon we plaatsen, hoe minder uren ze zullen moeten draaien. Ook hernieuwbare energie-overschotten in Duitsland of Nederland kunnen ingezet worden in België, wat beter is dan gas verstoken in België. De geplande bijkomende netwerkcapaciteit die Elia tegen 2020 voorziet, verdient dus alle steun.
Dit is een win-win-win: Beperk CO2 én gebruik het geld om in de toekomst te investeren (efficiëntie, vraagsturing, hernieuwbaar, warmtekrachtkoppeling) én bespaar geld. Ons geld verspillen aan levensduurverlenging van twee oude kerncentrales of aan overbodige nieuwe gascentrales dreigt niet alleen veel te kosten, het zet ons ook vast in het verleden. Volop investeren in innovatie met bestaande gascentrales als back-up, kost minder en opent de weg naar een betaalbaar en duurzaam energiesysteem.
Politieke verantwoordelijkheid
Ondanks alle wanbeleid van de voorbije jaren is dit wonderwel nog steeds mogelijk. Wat dit kan dwarsbomen is de gecoördineerde nucleaire lobby en gaslobby en de traagheid van het beleid. Noteer dat Engie hier niet van twee maar drie walletjes probeert te eten: subsidies voor nieuwe gascentrales én subsidies voor levensduurverlenging van kerncentrales én door beperkte schaarste de elektriciteitsprijzen in België doen stijgen zodat ze meer verdienen voor elke kWh die ze produceren.
Ons ‘eco-realisme’ verplicht ons om te erkennen dat er doel-bewust veel tijd is verloren om de maatregelen te nemen om tegelijk de kerncentrales te sluiten én nieuwe gascentrales zo veel mogelijk te vermijden. Het volledige potentieel aan bv. energie-efficiëntie in de verlichting zullen we wellicht niet meer realiseren tegen de winter van 2025. Dat is echt pijnlijk. Dit is een vorm van onverantwoorde verrottingsstrategie. En de komende weken dreigt het politieke spel hard gespeeld te worden. Met de verkiezingen in zicht zal verantwoordelijkheid nemen voor sommigen niet de prioriteit zijn.
In de komende dagen komt immers een wetsontwerp over steunmechanismen voor capaciteit ter stemming in het parlement. Die wet biedt een kader dat absoluut noodzakelijk is, immers: met of zonder volledige kernuitstap. De positionering van de partijen zal duidelijk maken wie in staat is om verantwoordelijkheid op te nemen. Voor de invulling van deze wet (via KBs) zal na de verkiezingen in de eerste plaats gekeken worden naar de nieuwe studie van Elia die gepland is in juni. Daar verwachten wij een goede uitwerking van de alternatieven voor nieuwe gascentrales. Er rust dus een grote verantwoordelijkheid op onze netwerkbeheerder om de nieuwe technologieën alle kansen te geven.