Kua pā kino mai ngā tupuhi āhuarangi ki Aotearoa i tēnei tau nei. I te Hānuere, ka pā mai te kaha o te huarere me te waipuke, i muri mai ka tatū mai a Cyclone Gabrielle i te Pēpuere – te tupuhi kaha rawa o te 55 tau kua pahemo atu nei. Ko te mutunga iho, ka karangatia te motu kia noho whakamarumaru. Huihuia mai, kua 5.5 te nui atu o te ua o Tāmaki i te Raumati ka tau mai ki te whenua.

I muri iho, ka mārama he aha i pēnei ai te kino o te huarere: ko te whakamahinga o te kirihau. I Te Wai Ōrea, he papa tākaro rongonui i Tāmaki, e kapi ana te whenua i te mahi a te kirihau. 

 Mai i te whakaputanga o te kirihau, tae noa ki te panganga ki te rāpihi, te whakaparunga i te ao. Kei te 99% o te kirihau, he mea hanga ki te koranehe. Ahakoa rā, e hangaia tonutia ana e ngā kamupene nui. E ai ki tā Minderoo Foundation, he nui atu te puta o ngā hauwera whare kakariki nā te kirihau tahi i te 2021 i te katoa o ā Peretānia.  

He tangata whenua ahau, he tangata moana anō hoki. Ko tōku kāinga ko te moana, ā, he nui atu te rahinga o te moana i te takoto o te whenua – ko te moana taku oranga. Ko ia te kaiwhāngai i ngā kai tuku iho, me te kaipupuri i te mauri o tā mātou tū. Kei tēnā moutere tōna hononga ki tērā, ā, he mea hono e ngā tūpuna mōhio ki te whakatere waka. 

I te tairāwhiti o te Ika a Māui, ka kino waipuketia ngā awaawa, ka paru te taha moana i te kirihau, ngā wāhi kauhoe, hī ika, kohi kai anō hoki o tērā iwi.  Nā, paru rawa ake, mā rātou anō e whakapaipai mai. Hei aha e paru ai ngā wāhi tapu kua tapu mō te hia nei whakatupuranga.

E waipuketia ana ngā toa whawhai i te parunga, ahakoa nō tēhea āhua o te hanga kirihau, tango hinu mai, ipu rāpihi mai, aha atu, aha atu, ki te hara: te paru o te kirihau, te patu i ngā tika o te tangata, me te āhuarangi. Mutu kau anō te pānga mai o te āwha, he kirihau e tākotokoto ana – e tautoko nei i tā tēnei e totohe atu nei.

I tēnei wā pū nei, kāhore he kaupapa tautoko kei runga, e taka mai ai he māramatanga ki raro hei patu i te rerenga o te kirihau. He pēnei me te waka tūroro kei raro i te parenga e tatari ana.

I Paris i tēnei marama nei, ka huihui ngā whenua o te ao ki te wānanga i tētahi Tiriti Kirihau o te Ao– he tuatahitanga tēnei. Mā te Tiriti nei e heke ai te whakamahinga o te kirihau, ka tiaki hoki i te whenua, ā, he tautoko hoki i te huringa ki te tukuwaro-iti, hangarua-ao-pūtea. 

Heoi, e hanga ana ngā kamupene nui i te kirihau mā te koranehe, ā, e utua nuitia ana. Ahakoa, he whakaparu tonu ana i te whenua, i te taiao, me te noho a te tangata.

Ka nui hoki tēnā – e kore e oti i te Tiriti nei te hanganga mai o te kirihau.

Ko ngā Kuki Airani te tauira, arā, te whenua i tupu ai, i mārena ai aku tūpuna. Kua huri te noho piritata ki te whenua, ki te noho whirinaki ki ngā rawa hang noa – te nuinga, he tākai kirihau. He mea patu nā ngā kaitāmi.  

E karapoti ana ngā moutere i te moana-nui-a-kiwa, hoi, kua kī hoki i te kirihau. Pēnei ana te whakaaro o ētahi, e rua nahe ngā huarahi e ngaro ai te kirihau – he tanu tētahi, he tahu tētahi. Ko te mea kē, ina tahuna, ka horo ake te tupunga o te mate āhuarangi me te whakaeke i te takoto o te moana. Kāhore hoki he whenua hei tanu hōhonu i te para nei.

Ko Coca-Cola te kaiwhakaparu nui rawa o te rima tau kua pahure e ai ki a Break Free nō Plastic brand audits. E hokoina ana ā rātou rawa kirihau ki ngā moutere nohinohi, ahakoa kāhore he whare hangarua o ngā moutere. 

E 100 piriona pounamu nā Coke ka hokoina i te tau, ā, ko ia tētahi o ngā rawa-horo-hoko puta noa i te ao, ahakoa ko ana kirihau tētahi kaipatu nui i te taiao.

Kei te tonga rawa o te ao, ko ngā kirihau whakamahi kotahi a ngā kamupene, pēnei i a Unilever me Nestle, e kaha nei te waipuke i ērā whenua i te wā o te haumātakataka. 

I te 2020, ka puta te kōrero a te Tumuaki o Unilever tana kia whakamutua te hanganga mai o te kirihau nei. Heoi anō, kua tautoko tonu a Unilever te hanganga tonutanga o te kirihau ki ngā whenua, pēnei me Inia, ngā Piripīni, me Tī Ranaka. 

He wawata nui kei te Tiriti nei, e mea nei a Aotearoa kia mau tonu te hauwera me te hinu ki te whenua, ka mutu te hanganga me te whakamahinga o te kirihau, me te huri haere ki te tukuwaro-iti, ka arahina hoki e ngā iwi taketake o te ao, e te hunga nui nei te tūkinotia. Kei te hui e tū mai nei, me tautoko te whakapikinga o ētahi anō mema ki taumata kē atu. 

Te hononga o ōku tūpuna ki a Papatūānuku, taeā kē te hōhonu. E noho tahi ana hei oranga. Ko au ko te taiao, ko te taiao ko ao – kāhore he wehetanga. Mā te tirohanga taketake ka puta ai he oranga mō ngā take Tiriti nei, e kore ai e nui te patu i te ao, e tiaki hoki nei i te mauri o te whenua i mua i te pūtea.

Ina tū te Tiriti Whakakore Kirihau, ka oti te tupu mai o te raruraru i tōna pūtake, ā, ka mā te whenua, ka haumaru ake, mō tātou o te rā nei, me ngā reanga te haere ake. Me ara ngā Kāwanatanga i tēnei wā tonu nei, kei moumou.