Stel, er ligt een plan om alle bossen in de Veluwe om te hakken. De meeste mensen zouden daar tegen stemmen. Maar een bos onherstelbaar beschadigen kan ook zonder kettingzaag. In de stikstofcrisis sterft kwetsbare natuur in Nederland een veel stillere dood, met evengoed grote gevolgen voor alle Nederlanders.
De teloorgang van onze natuur gaat iedereen in Nederland aan. We ademen de zuurstof van bomen en planten, we eten het voedsel dat de insecten bestuiven en we drinken water dat door de bodem gezuiverd is. Deze natuurlijke diensten spelen zich onder onze neus af, maar zijn vaak onzichtbaar. Het gebeurt onder de grond of op minuscule schaal.
Ter herinnering aan ons allemaal, werpen we hier het spotlight op deze diensten. Om te laten zien dat we niet boven de natuur staan, maar er onderdeel van uitmaken.
Het belang van de natuur voor:
Drinkwater
Het merendeel – circa 60% – van ons drinkwater is regen dat naar beneden sijpelt, genaamd grondwater. Tijdens het afdalen naar de bodem wordt het regenwater, door de zand- en kleilagen, op natuurlijke wijze gezuiverd. Hoe schoner deze bodem is, hoe beter de waterkwaliteit al is, zegt Drinkwaterplatform. Het is in ons land redelijk eenvoudig om schoon drinkwater uit grondwater te maken. Dat is een ongelofelijke luxe.
⚠️Er kan in Nederland binnen enkele jaren een tekort aan drinkwater ontstaan, volgens tien drinkwaterbedrijven. Droogte en verzilting zijn de belangrijkste oorzaken, maar ook stikstof speelt een rol. De stikstofcrisis heeft gevolgen voor de benodigde zuivering en voor de levering van ons drinkwater.
Hoe dat zit? De natuur en biodiversiteit zorgen voor een schone bodem. Door stikstof wordt de bodem minder schoon, er komt bijvoorbeeld meer nitraat in het grondwater. Nitraat veroorzaakt dan weer overmatige algenbloei in het oppervlaktewater.
Dat maakt het zuiveren van het drinkwater een grotere klus, juist nu de vraag naar drinkwater toeneemt. Extra complicerende factor: de stikstofcrisis remt het bouwen van nieuwe drinkwaterprojecten af, omdat er tijdens de bouw ook (tijdelijk) stikstof vrijkomt.
Schone lucht
Wij ademen lucht in dat een mengsel is van duizenden stoffen. Sommige hiervan zijn schadelijk voor onze gezondheid, andere niet. De kwaliteit van de lucht hangt af van de concentratie van schadelijke stoffen (WUR).
Bomen en planten verbeteren de luchtkwaliteit. Hun blaadjes nemen CO2 op uit de lucht. Wat we terugkrijgen, is zuurstof. Tegelijkertijd is groen in staat andere schadelijke stoffen uit de lucht filteren, zoals fijnstof, stikstofoxiden en ozon.
⚠️De te hoge stikstofuitstoot heeft gevolgen voor de luchtkwaliteit. Het aantal schadelijke deeltjes dat we inademen neemt toe. Door het stikstofoverschot komt er meer fijnstof en stikstofoxiden in de lucht. Fijnstof (met name uit de veeteelt) is schadelijk voor onze luchtwegen, hart en bloedvaten. Stikstofoxiden (uit verkeer en industrie) kunnen luchtwegklachten veroorzaken. Op de lange termijn kan verontreinigde lucht leiden tot hart- en vaatziekten.
Indirect zet het stikstofprobleem bomen en planten onder druk. Dat ze de extra fijnstof en stikstofoxiden uit de lucht zuiveren, is handig. Alleen raken ze zelf ook verstikt door te veel stikstof.
Voedsel
De natuur geeft ons genoeg voedsel om van te leven: er zijn wel 6000 voedzame planten voor de mens. Dat te verbouwen, is een vruchtbare bodem nodig. Bodemdiertjes zijn hier een ster in. De ondergrondse gangen van regenwormen zorgen voor een luchtige, vochtige bodem. Bovendien is de poep van regenwormen en pissebedden zeer geschikt voor de planten om op te nemen.
Vervolgens hebben we insecten nodig om onze gewassen te bestuiven, zoals de onmisbare bij. ‘Van de 100 planten waarmee we de nu wereldbevolking voeden, zijn er zo’n 70 tot 75 die bijen nodig hebben voor bestuiving’, vertelt Tjeerd Blacquiere, onderzoeker aan de Wageningen Universiteit in EenVandaag.
⚠️ De zure eigenschappen van stikstof zorgen dat voedingstoffen in de bodem te snel vrijkomen. Mineralen lossen op en calcium spoelt weg, voordat het bodemleven tijd heeft de stoffen op te nemen. Op de Veluwe zijn sommige stukken van het grondwater even zuur als cola, aldus John Vollenbroek in de podcast Studio Plantaardig. Dit heeft zeer nadelige gevolgen voor het bodemleven.
Het verdwijnen van soorten brengt onze voedselproductie in gevaar. Insecten zoals bijen en vlinders bestuiven landbouwgewassen. Maar hoe hoger de stikstofdepositie, hoe kleiner de variatie in dagvlinders, bijen en planten.(WUR).
Klimaat
Biodiversiteit is essentieel voor ons klimaat. De natuur op land, en de oceanen, nemen CO2 op waardoor de aarde afkoelt. En een gevarieerd bos neemt meer koolstof op, zo wijst onderzoek uit. Bovendien beschermt biodiversiteit ons tegen extreem weer. Bomen en planten beschutten ons tegen hitte en stormen.
⚠️ Op zichzelf staand is stikstof geen broeikasgas. Maar een overmaat aan stikstof heeft wel invloed op klimaatverandering. Zo vormt stikstof in de bodem lachgas, een heel krachtig broeikasgas. En hoewel stikstof regionaal kan zorgen voor snellere groei van bomen, tast een overschot ook de biodiversiteit in onze bossen en natuur aan. Terwijl gezonde bomen juist zo essentieel zijn om de opwarmende aarde te verkoelen door het opnemen van CO2. Per saldo zorgt te veel stikstof dus voor een versnelling van klimaatverandering.
Bescherming tegen ziektes en plagen
Soorten houden elkaar in evenwicht. Belangrijk voor de mens: de grote soorten houden de kleine soorten in evenwicht. En het zijn juist de kleinere soorten die ziekteverwekkers met zich meebrengen, zoals die superkleine maar gevaarlijke teek.
⚠️ Als één soort verdwijnt, dan kan dat tot een kettingreactie leiden. Meerdere soorten kunnen na elkaar uitsterven, of één soort kan juist drastisch toenemen. Als een (kleinere) soort ineens gedijt zonder natuurlijke vijand, kan hij uitgroeien tot een plaag. De eikenprocessierups is daar een goed voorbeeld van. De belangrijkste oorzaak van de plaag? De achteruitgang van de biodiversiteit, waaronder een monocultuur van eiken, en de achteruitgang van natuurlijke vijanden zoals andere insecten en vogelsoorten die de rups opeten.
En dan hebben we het nog niet eens over ons welzijn. Slechts 1,5 uur in de natuur boost je immuunsysteem 30 dagen lang. Patiënten herstellen sneller van een operatie als ze uitkijken op bomen. Het spel van kinderen wordt diverser als ze in het groen spelen. Het zijn slechts een paar voorbeelden van de innige band tussen mens en natuur.
De natuur is op zoveel vlakken onze bondgenoot.
Laten we een dienst terugdoen. Roep de stille dood van onze biodiversiteit tot een halt. De stikstofuitstoot moet zo snel mogelijk drastisch omlaag om onze meest kwetsbare natuur te redden.
Alle sectoren zijn hiervoor aan zet, maar cruciaal is een omslag naar duurzame landbouw. Met minder dieren en een goed verdienmodel voor de boer van de toekomst.
Teken de petitie voor duurzame landbouw.
Doe mee